بنزین یکی از کالا‌های استراتژیک برای اقتصاد ایران به شمار می‌رود. بعد از یارانه نقدی که محمود احمدی‌نژاد به اقتصاد ایران تحمیل کرد و دولت‌های بعد هم این خطای استراتژیک را ادامه دادند، بنزین ارزان قیمت ابرچالشی برای اقتصاد ایران است که روزانه میلیارد‌ها تومان از پول کشور را در چاه ویل می‌ریزد؛ چاهی که نه ته دارد و نه پایانی برای آن می‌شود تصور کرد.

هر دولتی که سرکار آمده با معادله لاینحل بنزین روبه‌رو شده که یک طرف آن مردم قرار دارند و آن‌سوی ماجرا فشارآوردن بر پالایشگاه‌ها برای تولید بیشتر؛ هر‌چه بیشتر بهتر ولو بی‌کیفیت‌تر.

بنزین بی کیفیت ایران را حتی طالبان نمی‌خواهد

دو سال گذشته که ناترازی بنزین دولت را ناچار به واردات کرده است، علاوه بر فشار بر خزانه خالی دولت و تحمیل زیان به پالایشگاه‌ها بر بی‌کیفیتی بنزین هم افزوده است. کار به جایی رسیده که حتی طالبان هم زیربار این بنزین نرفت و چندین بار محموله‌های بنزین ایران را به دلیل استانداردنبودن، پس فرستاد، با این حال همان بنزین بی‌کیفیت روانه جایگاه‌های سوخت و خودرو‌های مردم شد تا بیشتر هوا آلوده شود و مالکان خودرو بیشتر برای کاتالیست‌های خودروهایشان هزینه کنند.

تولیدی عقب‌تر از مصرف

کیفیت پایین بنزین ایران سال‌هاست که مورد مناقشه ارگان‌های داخلی است. سازمان استاندارد و سازمان محیط‌زیست و برخی تشکل‌های بخش‌خصوصی بار‌ها کیفیت پایین بنزین تولیدی را زیر سوال برده‌اند، اما در مقابل مقامات وزارت نفت این گزارش‌ها را تکذیب کرده و حتی مدعی هستند بنزین ایران در حد بنزین استاندارد‌های اروپاست.

چندی پیش گزارشی منتشر شد که برمبنای آن مشخص شد تنها یک‌پنجم از بنزین تولیدی کشور استاندارد‌های یورو ۴ و یورو ۵ را دارد. براساس این گزارش، روزانه تنها ۷.۳ میلیون لیتر بنزین یورو ۴ در پالایشگاه شازند و ۱۵‌میلیون لیتر بنزین یورو ۵ در پالایشگاه‌های اصفهان، تبریز و بندرعباس تولید می‌شود.

اصرار بر تولید بنزین- چه بی‌کیفیت و چه با کیفیت- پالایشگاه‌ها را هم متضرر کرده است. طبق فرمول جدید نرخ خوراک صنایع پالایشی که از سوی دولت ابلاغ شده، تاکید شده است که بنزین تولید شده با اکتان پایین‌تر باشد تا نرخ خوراک دریافتی توسط پالایشگاه افزایش یابد. موضوعی که بنا به گفته پالایشگاه‌ها به شدت عامل زیان است و برای سهامداران یک خطر محسوب می‌شود.

پیش از پایان قرنطینه‌های کرونا، تولید بنزین در کشور حدود ۹۴ میلیون لیتر گزارش شده بود. با پایان قرنطینه‌ها و افزایش تقاضا برای بنزین، مصرف بنزین به تدریج افزایش یافت. دولت سیزدهم میزان تولید بنزین را حدود ۱۱۷‌میلیون لیتر اعلام کرده است. این در حالی است که برخی منابع گزارش می‌دهند که ظرفیت جدیدی در پالایشگاه‌ها ایجاد نشده و آنچه تحت عنوان افزایش تولید بنزین گزارش می‌شود، در واقع بنزین پتروشیمی است یعنی بخش قابل‌توجهی از بنزین دولیدی پس از آمیخته شدن با مواد پتروشیمی، آروماتیک و اکتان‌افزا‌ها به ۱۰۵ میلیون لیتر می‌رسد.

جلیل سالاری مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی هفته گذشته اعلام کرد که برنامه تولید و مصرف بنزین در سال ۱۳۹۹ با تولید ۱۰۵‌میلیون لیتر و مصرف ۷۵‌میلیون لیتر آغاز شد و به دلیل شیوع کرونا تولید به ۹۴‌میلیون لیتر کاهش یافت و مصرف نیز به ۷۵‌میلیون لیتر کاهش یافت که این امکان صادرات بنزین به کشور‌های دیگر فراهم شد.

آنطور که سالاری گفته در سال‌های پس از آن (۱۴۰۰تا ۱۴۰۲) میزان مصرف بنزین به طور متوسط روزانه افزایش یافته و به ترتیب در سال ۱۴۰۰ به ۹۱‌میلیون لیتر، در سال ۱۴۰۱ به ۱۰۴‌میلیون لیتر و در سال ۱۴۰۲ به ۱۱۱‌میلیون لیتر رسیده است. به گفته او، میزان مصرف فعلی بنزین در کشور روزانه ۱۱۸‌میلیون لیتر است و در این سه‌سال، حدود سه‌میلیون کارت سوخت برای مردم صادر شده و به‌طور میانگین سالانه پنج‌میلیون لیتر به ظرفیت تولید بنزین کشور افزوده شده است.

کمیت فدای کیفیت

بنزین بی‌کیفیت یعنی هدررفتن میلیون‌ها لیتر بنزین، بنزین بی‌کیفیت یعنی آلودگی شدید هوا به‌خصوص در فصول سرد، بنزین بی‌کیفیت یعنی هزینه تعمیرات برای مالکان خودرو و در‌نهایت بنزین بی‌کیفیت یعنی تغییر خط تولید پتروشیمی‌ها به جای تولید محصولات دیگر به بنزین. این ماحصل اصرار بر تولید بنزین ارزان‌قیمت و بی‌کیفیت است که هم دولت را در تنگنای تصمیم‌گیری از بیم اعتراض‌های اجتماعی قرار داده و هم اصرار بر ادامه این وضعیت شرایط تولیدکننده را هم بحرانی کرده است.

جواد اوجی وزیر نفت اخیرا اعلام کرده که در تمام شهر‌ها از سوخت یورو ۴ و یورو ۵ استفاده می‌شود و تا دو سال آینده تمامی فرآورده‌های پالایشگاه‌ها مطابق استاندارد یورو ۵ خواهد بود. اظهارات وزیر نفت البته که تازگی ندارد، او بار‌ها از تولید بنزین یورو ۵ در مقیاس کلان در کشور وعده داده، اما کیفیت سوخت توزیع‌شده در جایگاه‌ها، خلاف این وعده‌ها را اثبات می‌کند.

همزمان معاون او، جلیل سالاری مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی می‌گوید که تنها ۷۵‌درصد بنزین تولیدی کشور دارای استاندارد یورو ۴ و ۵ است! اظهارات متناقض نسبت به تولید بنزین یورو ۵ در کشور در حالی ادامه دارد که طبق گزارشات شهروندان سوخت مصرفی موجود در بسیاری از جایگاه‌ها از استاندارد مصرفی برخوردار نیست.

از سویی ادعای خلاف وزیر نفت درباره بی‌کیفیت بودن بنزین وقتی بیشتر آشکار می‌شود که در مصوبه اخیر هیات وزیران بر تاکید بر عطف به ماسبق نشدن نرخ‌های جدید، به تولید بنزین غیر‌یورو و بی‌کیفیت نیز اشاره شده است. این در حالی است که قبلا نیز گزارشاتی درخصوص ارائه بنزین بی‌کیفیت و همچنین نایاب شدن بنزین سوپر در جایگاه‌های سوخت منتشر شده بود که از سوی وزارت نفت و شرکت ملی پالایش و پخش تکذیب شده بود.

براساس بند ۲ مصوبه اصلاح نرخ خوراک هیات وزیران که بر تولید بنزین بی‌کیفیت صحه گذاشته شده، آمده است: «در صورتی که با هدف افزایش تولید بنزین، شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران، شرکت‌های پالایشگاهی را ملزم به تولید بنزین با کیفیت معمولی کند، بنزین تولید شده مشمول تعدیل نرخ ناشی از کاهش کیفیت نمی‌شود.» این بدان معناست که هیات وزیران بر تولید بنزین با کیفیت پایین‌تر از یورو صحه گذاشته که حتی کشور‌هایی همچون افغانستان نیز طالب آن نیستند، اما ریه‌های ایرانی‌ها ناچار است این حجم از آلایندگی و هزینه‌های سنگین تعمیر خودرو‌ها را تحمل کند!