در مقاله پیش رو به بررسی تاریخچه یکی از مشهورترین جنگنده‌های جهان یعنی مک دانل داگلاس F4 فانتوم می‌پردازیم.


با گذشت چندین دهه از تولید F4 فانتوم، این جنگنده حتی امروز نیز علاقه‌مندان خود را دارد. F4 فانتوم یک جنگنده ره‌گیر و بمب‌افکن برد بلند و مافوق صوت است که به یکی از موفق‌ترین و منعطف‌ترین جت‌های دوران خود بدل شد. در این مقاله می‌خواهیم به تاریخچه پرافتخار F4 فانتوم پرداخته و مشخصات و ویژگی‌های آن را با هم مرور کنیم. همچنین درباره نسخه‌های مختلف آن بحث خواهیم کرد و لیست کشورهایی که از F4 فانتوم استفاده کرده‌اند را خدمت شما عزیزان ارائه می‌کنیم.

همچنین بخوانید:

توسعه F4 فانتوم در سال ۱۹۵۲ آغاز شد یعنی زمانی که نیروی دریایی آمریکا به دنبال یک جنگنده ره‌گیر جدید برای جایگزینی با محصولات قدیمی خود بود. شرکت مک دانل ایرکرافت کورپوریشن کار روی این پروژه را شروع کرد و در ۲۷ می ۱۹۵۸ پروتوتایپ XF4H-1 اولین پرواز خود را انجام داد. پس از آن بود که جنگنده موردبحث به خدمت نیروی دریایی، نیروی هوایی و تفنگداران آمریکایی درآمد. F4 فانتوم در ابتدا به عنوان یک جنگنده برتری هوایی طراحی شده بود اما مأموریت‌های آن گسترش یافت و شامل حملات زمینی، شناسایی و جنگ الکترونیک شد. این جنگنده نقش مهمی در جنگ‌های مختلف از جمله جنگ ویتنام، جنگ خلیج‌فارس و جنگ اعراب و رژیم صهیونیستی داشته است. محصول مک دانل داگلاس با درخشش در نبردهای هوا به هوا و انجام مأموریت‌های زمینی، انعطاف‌پذیری بالای خود را به نمایش گذاشته است. درگیری موفق F4 فانتوم با جنگنده‌های طرف‌های مقابل باعث شده نام مستعار “پخش کننده ممتاز قطعات میگ” را به خود اختصاص دهد.

جنگنده F4 فانتوم دارای چندین ویژگی متمایز است که در موفقیت‌های برجسته آن تأثیرگذار بوده‌اند. پیکربندی دو موتوره باعث شده این جت نظامی عملکرد و قابلیت اطمینان استثنایی داشته باشد. هریک از موتورهای جنگنده یاد شده بیش از ۷۹ هزار نیوتون نیروی رانش ایجاد می‌کنند. F4 فانتوم از نظر سرعت و شتاب گیری نیز بسیار احساس‌برانگیز بوده به گونه‌ای که حداکثر سرعت آن به ماخ ۱.۹ می‌رسیده و توانایی پرواز در ارتفاع بالاتر از ۱۸ کیلومتری سطح زمین را داشته است. یکی از مهم‌ترین جنبه‌های این جنگنده سیستم‌های راداری و هوانوردی پیشرفته‌اش بوده به گونه‌ای که F4 از رادار AN/APQ-72 استفاده کرده و می‌تواند با اهداف در ورای میدان دید خود درگیر شود.

F-4 فانتوم II و به‌طور خاص نسخه F-4J آن پیشتاز استفاده از توانایی موسوم به look-down/shoot-down بود. این نوآوری باعث می‌شد F-4J به‌طور مؤثری هواپیمای پروازی دشمن در ارتفاع پایین را ره‌گیری کرده و با آن درگیر شود. همچنین محصول مک دانل داگلاس به سیستم‌های الکتریکی پیشرفته به منظور تشخیص و نابودی رادارها و موشک‌های دشمن مجهز بود. در جدول زیر می‌توانیم مشخصات فنی نسخه F-4E فانتوم را مشاهده کنیم.

این جنگنده در زمان تولید بهبودهای متعددی را تجربه کرد و در مجموع ۱۹ نسخه اصلی از آن برای مأموریت‌های گوناگون تولید شد. برخی از نسخه‌های برجسته F4 فانتوم به شرح زیر هستند:

F-4B: اولین نسخه تولیدی برای نیروی دریایی آمریکا که از سیستم‌های راداری و هوانوردی ارتقا یافته در مقایسه با پروتوتایپ های اولیه برخوردار بود و در مجموع ۶۴۹ فروند از آن تولید شد.

F-4C: اولین نسخه از F4 فانتوم نیروی هوایی آمریکا که برای نبردهای هوا به هوا طراحی شده بود. در مجموع ۵۸۳ فروند از F-4C تولید شده است.

F-4D: نسخه‌ای ارتقا یافته از F-4C که دارای سیستم‌های راداری و هوانوردی بهتر بوده و به تعداد ۸۲۵ فروند تولید شده است. این نسخه از F4 فانتوم همچنان در حال استفاده است.

F-4E: نسخه‌ای که اکثراً به کشورهای دیگر صادر شده و از پیشرانه ارتقا یافته، توانایی‌های حملات هوا به هوا و هوا به زمین بهبود یافته و مانور پذیری بهتر سود می‌برد. از این نسخه ۱۳۷۰ فروند تولید شده و همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد.

F-4G وایلد ویزل V: نسخه مخصوص جنگ الکترونیک که برای نیروی هوایی آمریکا طراحی شد و از سیستم‌های ویژه برای سرکوب رادار دشمن سود برد. ۱۳۴ فروند از این نسخه F4 فانتوم درب کارخانه را ترک کرده‌اند.

باید دانست موفقیت F4 فقط محدود به آمریکا نبود چراکه کشورهای زیادی متقاضی استفاده از آن بوده‌اند. جنگنده موردبحث بین سال‌های ۱۹۵۸ تا ۱۹۸۱ تولید شد و در این بازه زمانی بیش از ۵۱۹۵ فروند از آن مونتاژ گردید. F4 فانتوم واقعاً جنگنده‌ای جهانی است چراکه در کشورهای مختلفی بکار گرفته شده و در ادامه به برخی از شاخص‌ترین کشورهای استفاده کننده از آن اشاره می‌کنیم.

آمریکا: به عنوان سازنده اصلی، آمریکا به‌صورت گسترده‌ای از F4 فانتوم در ارتش خود استفاده کرده است. این جنگنده مأموریت‌های گوناگونی را برای نیروی دریایی، تفنگداران دریایی آمریکا و نیروی هوایی این کشور انجام داده است.

آلمان: F4 فانتوم نقشی حیاتی در دفاع از آلمان غربی در جنگ سرد داشته و نیروی هوایی آلمان از جنگنده موردبحث به عنوان هواپیمایی چندمنظوره سود برده است.

ژاپن: نیروی هوایی ژاپن از سال ۱۹۶۸ این جنگنده را به خدمت گرفته است. F4 فانتوم نقش بسیار مهمی در دفاع هوایی کشور ژاپن داشته و نمادی از تعهد این کشور به امنیت ملی محسوب می‌شود.

بریتانیا: نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا سازنده F4 فانتوم بوده و آن را به عنوان جنگنده دفاعی هوایی به خدمت گرفته است. نسخه بریتانیایی این جنگنده با نام F-4K و F-4M شناخته می‌شود و از تغییراتی برای هماهنگی با نیازهای نیروی هوایی بریتانیا سود می‌برد. باید دانست این چند کشور تنها بخش کوچکی از کشورهایی هستند که F-4 را به خدمت گرفته‌اند.

با اینکه بسیاری از کشورها، جنگنده مک دانل داگلاس را بازنشسته کرده‌اند اما F4 همچنان در برخی کشورها فعال است و در ادامه به کشورهایی که همچنان از جنگنده موردبحث استفاده می‌کنند اشاره خواهیم کرد.

یونان: نیروی هوایی این کشور از F4 فانتوم هم در مأموریت‌های دفاع هوایی و هم مأموریت‌های حملات زمینی استفاده می‌کند. یونان ۱۸ فروند F-4E فعال را در اختیار دارد.

کره جنوبی: نیروی هوایی کره جنوبی ۲۷ فروند F-4E فعال را در اختیار دارد و آن‌ها را عنصر کلیدی در امنیت هوایی خود می‌داند. F4 فانتوم همچنین نقش پشتیبانی مهمی در زمان تنش با کره شمالی ایفا کرده هرچند این کشور آسیایی آماده جایگزینی F-4E قدیمی خود با جنگنده‌های جدیدتر می‌شود.

ترکیه: ترکیه در سال ۱۹۷۴ تولید کننده F4 فانتوم بوده و از آن برای دفاع هوایی خود بهره می‌برد. در حال حاضر ۵۴ فروند F-4E 2020 در نیروی هوایی ترکیه فعال هستند.

ایران: کشور ما تعداد زیادی از F4 فانتوم ها را در اختیار داشته و هم‌اکنون نیز ۶۲ فروند از نسخه‌های F-4D، F-4E و RF-4E در حال انجام‌وظیفه هستند.