خودروهای اقتصادی چینی بخش بزرگی از بازار ایران را پوشش داده‌اند. بازار خودروی ایران در سال‌های اخیر به یکی از مثال‌های بارز شکاف میان قیمت و ارزش واقعی خودرو تبدیل شده است.
محصولاتی که در کشورهای دیگر به‌عنوان خودروهای اقتصادی یا میان‌رده شناخته می‌شوند، در بازار ایران به دلیل انحصار و سیاست‌های ناکارآمد به قیمت خودروهای لوکس جهانی فروخته می‌شوند. این وضعیت، نه‌تنها مصرف‌کننده ایرانی را از دسترسی به خودروهای باکیفیت جهانی محروم کرده، بلکه موجب شده است که بازار خودرو به محیطی غیررقابتی و ناکارآمد تبدیل شود.
بازار انحصاری خودرو در ایران
یکی از دلایل اصلی قیمت‌گذاری غیرمنطقی خودروها در ایران، ساختار انحصاری بازار است. در این ساختار، شرکت‌های داخلی و مونتاژکننده خودروهای چینی، بدون هیچ‌گونه فشار رقابتی، قیمت‌گذاری محصولات خود را بر اساس حداکثر توان پرداخت مصرف‌کنندگان انجام می‌دهند، نه بر اساس ارزش واقعی خودروها. این شرکت‌ها، که از حمایت‌های تعرفه‌ای و محدودیت‌های وارداتی بهره می‌برند، محصولات خود را با قیمتی بسیار بالاتر از ارزش واقعی آن‌ها عرضه می‌کنند.
در بازارهای جهانی، خودروهای چینی به‌عنوان گزینه‌های اقتصادی و مقرون‌به‌صرفه شناخته می‌شوند که مشتریانی با بودجه محدود را هدف قرار می‌دهند. اما در ایران، به دلیل نبود رقابت و همچنین سیاست‌های محدودکننده واردات، این خودروها با قیمتی عرضه می‌شوند که در کشورهای دیگر می‌توان با آن خودروهایی از برندهای معتبر جهانی خریداری کرد.
برای درک بهتر این شکاف قیمتی و ارزشی، مقایسه‌ای بین قیمت خودروهای چینی مونتاژشده در ایران و خودروهای هم‌قیمت آن‌ها در بازارهای جهانی انجام شده است:
اکستریم VX توربو: این خودروی مونتاژی در بازار ایران با قیمتی حدود ۴.۷ میلیارد تومان (معادل بیش از ۵۰ هزار دلار) عرضه می‌شود. در بازار جهانی، با همین مبلغ می‌توان خودروهای مشهوری مانند تویوتا RAV4، هوندا CR-V یا حتی نسخه‌های پایه مرسدس بنز GLA و BMW X1 را خریداری کرد. این خودروها، علاوه بر کیفیت ساخت بالا، از نظر تکنولوژی، ایمنی و دوام قطعات نیز برتر هستند.
دیگنیتی پرایم و فیدلیتی پرایم تیپ ۲: این دو شاسی‌بلند چینی در ایران به ترتیب با قیمت‌هایی معادل ۲۰,۸۶۰ دلار و ۲۲,۵۸۱ دلار به فروش می‌رسند. در بازارهای جهانی، با همین بودجه می‌توان خودروهایی مانند هیوندای توسان، کیا اسپورتیج و مزدا CX-30 را خریداری کرد که از نظر سیستم‌های ایمنی، کیفیت ساخت و تکنولوژی، به‌مراتب بهتر از دیگنیتی و فیدلیتی هستند.
چری آریزو T5 و جک S3: این دو خودرو در بازار ایران به ترتیب با قیمت‌هایی معادل ۱۵,۴۱۹ دلار و ۱۳,۷۶۳ دلار عرضه می‌شوند. در حالی که در بازارهای جهانی، خودروهایی نظیر تویوتا کرولا، هوندا سیویک و مزدا ۳ در همین بازه قیمتی قابل خرید هستند. این خودروها نه‌تنها از برندهای معتبر جهانی هستند، بلکه به دلیل استفاده از مواد باکیفیت‌تر، تکنولوژی‌های پیشرفته‌تر و استانداردهای بالاتر ایمنی، ارزش خرید بیشتری دارند.
ام‌وی ام X22 PRO: این خودرو با قیمتی حدود ۱۰,۸۰۶ دلار در ایران عرضه می‌شود. در بازار جهانی، با همین مبلغ می‌توان خودروهایی نظیر کیا ریو، هیوندای اکسنت یا نسخه‌های بالارده شورولت اسپارک را خرید که در تمامی شاخص‌های ایمنی، دوام و تکنولوژی، عملکرد بهتری دارند.
خودروهای داخلی؛ قیمت جهانی، کیفیت پایین‌تر
حالا باید خدا روشکر کنیم که محصولات چینی وجود دارند چون وضع خودروسازی داخلی بسیار اسفناک است. در کنار خودروهای چینی، خودروهای تولید داخل نیز با قیمتی نزدیک به همتایان جهانی خود عرضه می‌شوند، اما از نظر کیفیت، تکنولوژی و ایمنی در سطح پایین‌تری قرار دارند:
تارا اتوماتیک و دنا پلاس توربو: این دو محصول ایران‌خودرو به ترتیب با قیمت‌های معادل ۱۱,۷۲۰ دلار و ۱۱,۱۸۳ دلار به فروش می‌رسند. در بازارهای جهانی، با همین بودجه می‌توان خودروهایی مانند شورولت آوئو، کیا ریو یا هیوندای النترا را خرید که از نظر تکنولوژی، استانداردهای ایمنی و کیفیت ساخت، بسیار برتر هستند.
پژو ۲۰۷ و رانا پلاس: پژو ۲۰۷ با قیمتی معادل ۸,۹۲۵ دلار و رانا پلاس با قیمتی حدود ۷,۵۸۱ دلار در بازار ایران عرضه می‌شوند. در حالی که با این بودجه در بازار جهانی، خودروهایی نظیر رنو کوئید، میتسوبیشی میراژ یا سوزوکی سلریو قابل خرید هستند. این خودروها، اگرچه اقتصادی محسوب می‌شوند، اما همچنان از نظر ایمنی و کیفیت ساخت در سطح بهتری قرار دارند.
ساینا و کوئیک: این دو محصول سایپا به ترتیب با قیمت‌هایی معادل ۵,۲۱۵ دلار و ۵,۱۶۱ دلار عرضه می‌شوند. در بازار جهانی، با همین مبلغ می‌توان خودروهایی مانند رنو کوئید، دچیا لوگان یا سوزوکی S-Presso را خریداری کرد که در تمامی شاخص‌های کیفی، ایمنی و تکنولوژی برتر هستند.
یکی از مسئولان کشور در سال‌های اخیر اعتقاد داشت خودروهای داخلی بسیار ارزان هستند و در خارج کشور با این مبلغ نمی‌توان خودرویی خرید که نگاهی غیرکارشناسی و اشتباه بود.
ریشه‌های بحران قیمت و کیفیت در بازار خودرو ایران
حضور محدود شرکت‌های داخلی و مونتاژکننده در بازار، فضای رقابتی را از بین برده است و این شرکت‌ها می‌توانند بدون فشار رقابتی، قیمت‌گذاری دلخواه خود را اعمال کنند. تعرفه‌های سنگین و سیاست‌های محدودکننده واردات، ورود خودروهای باکیفیت و اقتصادی جهانی را به بازار ایران دشوار کرده است. افزایش نرخ ارز و تورم مزمن در اقتصاد ایران، هزینه تولید و واردات خودرو را به‌شدت افزایش داده و قیمت‌ها را غیرمنطقی کرده است.
عدم شفافیت و نظارت کافی بر قیمت‌گذاری، موجب شده است که شکاف قیمتی میان کارخانه و بازار به نفع دلالان و واسطه‌ها افزایش یابد. حضور واسطه‌ها و دلالان در بازار خودرو، تقاضای کاذب ایجاد کرده و منجر به افزایش غیرمنطقی قیمت‌ها شده است.
راهکارها برای کاهش شکاف قیمت و ارزش
کاهش تعرفه‌ها و تسهیل واردات خودروهای اقتصادی و میان‌رده می‌تواند رقابت را در بازار افزایش دهد و قیمت‌ها را به تعادل برساند. حذف انحصار و اجازه ورود شرکت‌های جدید به بازار می‌تواند به بهبود کیفیت و کاهش قیمت خودروهای داخلی و مونتاژی منجر شود. نظارت دقیق‌تر بر فرایند قیمت‌گذاری و حذف واسطه‌ها می‌تواند از افزایش غیرمنطقی قیمت‌ها جلوگیری کند. تدوین سیاست‌هایی برای حمایت از مصرف‌کنندگان و تضمین کیفیت محصولات عرضه‌شده در بازار، می‌تواند اعتماد عمومی را افزایش دهد.
جمع‌بندی
بازار خودروی ایران، به دلیل انحصار، محدودیت واردات و سیاست‌های ناکارآمد، به بازاری غیررقابتی تبدیل شده است که در آن مصرف‌کنندگان ناچار به پرداخت هزینه‌های گزاف برای خودروهایی با کیفیت پایین‌تر هستند. تنها از طریق اصلاح ساختار بازار، آزادسازی واردات و ایجاد فضای رقابتی می‌توان این وضعیت را بهبود بخشید و دسترسی مصرف‌کنندگان ایرانی به خودروهای باکیفیت جهانی را تسهیل کرد.
source