صنعت خودروی ایران همچنان با چالش‌هایی مانند انحصار، فناوری قدیمی و وابستگی به دولت دست و پنجه نرم می‌کند، در حالی که ترکیه توانسته است در دهه‌های اخیر به یکی از صادرکنندگان بزرگ خودرو در منطقه و حتی اروپا تبدیل شود. چگونه است که کشوری که زمانی فاقد صنعت خودروسازی مستقل بود، اکنون به پایگاه تولیدی برندهای جهانی و خالق برند ملی تبدیل شده است؟ در این مقاله، با نگاهی به مسیر رشد صنعت خودروی ترکیه، به بررسی عواملی می‌پردازیم که ایران می‌تواند از آنها بیاموزد.
**نگاهی به صنعت خودروی ترکیه در سال ۲۰۲۵**
ترکیه در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان خودرو در اروپا است. بر اساس آخرین آمارها:
* تولید خودرو (سبک و سنگین): بیش از ۱.۳ میلیون دستگاه
* صادرات خودرو: حدود ۸۰۰ هزار دستگاه
* ارزش صادرات خودرو: بیش از ۳۵ میلیارد دلار
* سهم صنعت خودرو از GDP: حدود ۵٪
* اشتغال مستقیم و غیرمستقیم: بیش از ۴۰۰ هزار نفر
**خودروسازان فعال در ترکیه**
ترکیه تبدیل به پایگاه تولیدی برندهای جهانی در اروپا و آسیا شده است:
* تویوتا: کارخانه تولید در آدانا
* هیوندای: تولید در استان کوجاایلی
* Ford Otosan: پروژه مشترک فورد و کوج هولدینگ
* رنو: تولید خودرو و موتور در بورسا
* فیات (Tofaş): مونتاژ و توسعه محصولات فیات
* مرسدس بنز: تولید اتوبوس و کامیون
* هوندا (تا ۲۰۲۱): سابقاً فعال در تولید خودرو
نکته مهم: بیش از ۷۵٪ تولیدات این شرکت‌ها صادر می‌شود و ترکیه نقش مهمی در زنجیره جهانی تأمین خودرو دارد.
**برند ملی ترکیه: TOGG**
در سال ۲۰۱۹، ترکیه پروژه‌ای بزرگ به نام TOGG را آغاز کرد؛ نخستین خودروساز ملی با تمرکز بر خودروهای تمام‌برقی و فناورانه.
TOGG T10X، نخستین شاسی‌بلند الکتریکی ترکیه، در سال ۲۰۲۳ وارد بازار شد و با استقبال خوبی مواجه شد.
* پلتفرم ۱۰۰٪ بومی
* برد ۳۱۴ تا ۵۲۰ کیلومتر
* شارژ سریع در کمتر از ۳۰ دقیقه
* داشبورد کاملاً دیجیتال
* قیمت: حدود ۹۵۰ هزار لیر ترکیه (در زمان عرضه)
ترکیه با TOGG قصد دارد در آینده به یک صادرکننده خودروهای برقی و هوشمند تبدیل شود.
**عوامل کلیدی موفقیت صنعت خودروی ترکیه**
1. **زیرساخت قوی صادرات‌محور**: ترکیه از ابتدا صنعت خودروسازی خود را با هدف صادرات طراحی کرد. نزدیکی به بازار اروپا، عضویت در اتحادیه گمرکی با اتحادیه اروپا، و سرمایه‌گذاری در بنادر و حمل‌ونقل، صادرات خودرو را تسهیل کرده‌اند.
2. **جذب خودروسازان جهانی**: برندهای معتبری مانند فورد، رنو، فیات، تویوتا و هیوندای دارای کارخانه‌های تولید خودرو یا مونتاژ در ترکیه هستند. این شرکت‌ها نه‌تنها اشتغال‌زایی کرده‌اند، بلکه دانش فنی و تکنولوژی مدرن را به کشور وارد کرده‌اند.
3. **توسعه قطعه‌سازی داخلی با رویکرد صادراتی**: صنعت قطعه‌سازی ترکیه فقط برای تأمین داخلی توسعه نیافته، بلکه بسیاری از قطعه‌سازان ترک صادرات فعال به اروپا، آمریکای شمالی و آفریقا دارند. کیفیت قطعات در استانداردهای جهانی تولید می‌شود.
4. **پروژه ملی خودروی برقی (TOGG)**: ترکیه با حمایت کامل دولت، پروژه خودروی ملی برقی به نام TOGG را با همکاری بخش خصوصی راه‌اندازی کرده است. این خودرو با طراحی داخلی، زیرساخت شارژ ملی، و هدف‌گذاری برای صادرات، نماد ورود ترکیه به عصر خودروهای آینده است.
**مقایسه با صنعت خودروی ایران**
| شاخص | ایران | ترکیه |
| :—— | :————————- | :————————- |
| میزان تولید سالانه | حدود ۱.۱ میلیون دستگاه | حدود ۱.۳ میلیون دستگاه |
| صادرات خودرو | بسیار محدود و عمدتاً منطقه‌ای | گسترده به اروپا و فراتر |
| برند ملی مستقل | بله، اما با کیفیت پایین و فناوری قدیمی | تازه‌تأسیس، فناورانه و رقابتی |
| سهم در GDP | حدود ۲.۵٪ | حدود ۵٪ |
| صادرات قطعات خودرو | عمدتاً قطعات نیمه‌ساخته یا مونتاژی | صادرات کامل به برندهای جهانی |
| ساختار مالکیت | وابسته به دولت و خصولتی‌ها | خصوصی، رقابتی، شفاف |
| حمایت از مشتری و رقابت | ضعیف، بدون انتخاب واقعی | بازار رقابتی و انتخاب متنوع |
**درس‌هایی که ایران می‌تواند از ترکیه بگیرد**
1. **جذب سرمایه‌گذاری خارجی به‌جای وابستگی به دولت**: با ایجاد فضای شفاف حقوقی و رفع موانع ارزی و سیاسی، می‌توان شرکت‌های جهانی را به تولید در ایران جذب کرد.
2. **اصلاح ساختار مالکیت صنعت**: ترکیه نشان داده که خصوصی‌سازی واقعی (نه خصولتی) باعث ارتقای کیفیت و بهره‌وری می‌شود.
3. **توسعه صادرات‌محور**: بازار داخلی ایران با محدودیت مواجه است؛ راه توسعه، تولید صادرات‌محور است، نه انحصار داخلی.
4. **ایجاد برند ملی واقعی با فناوری روز**: برند ملی موفق، بدون پلتفرم مستقل، نوآوری، طراحی جهانی و شبکه خدمات، فقط یک اسم باقی می‌ماند.
5. **توسعه قطعه‌سازی به‌صورت مستقل و جهانی**: مانند ترکیه، ایران باید تولیدکننده قطعات جهانی برای برندهای بین‌المللی باشد، نه فقط برای داخلی‌ها.
**جمع‌بندی**
ترکیه با سیاست‌گذاری دقیق، جذب سرمایه‌گذاری، برنامه‌ریزی صادرات‌محور و ایجاد برند ملی فناورانه، مسیر متفاوتی را نسبت به ایران طی کرده است. در حالی که خودروسازی ایران گرفتار انحصار، قیمت‌گذاری دستوری و فناوری‌های منسوخ شده، ترکیه در حال تبدیل شدن به یک قدرت نوظهور در صنعت خودروی جهانی است. ایران می‌تواند با اصلاح مسیر و الهام از مدل ترکیه، آینده متفاوتی برای خودروسازی‌اش رقم بزند.