حضور کالاهای ایرانی در بزرگترین پلتفرم‌های تجارت الکترونیک در چین ممکن است در نگاه اول گامی در جهت توسعه صادرات کشور به نظر برسد، اما با در نظر گرفتن کالاهای صادراتی، ذائقه چینی‌ها و تفاوت‌های فرهنگی بین دو کشور، این موضوع بیشتر عیان می‌شود که یا تصمیم‌گیران سازمان توسعه تجارت شناختی از این بازار ندارند یا به دنبال آمارسازی و نمایش‌های تبلیغاتی هستند.
رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران از امکان فروش کالای ایرانی در سکوی آنلاین چین خبر داد و گفت: فرصت‌های تجاری موجود در چین بیش از مجموع تجارت ما با سایر کشورها است و از آنجایی که عدد بزرگی از صادرات کالا به چین مربوط به صادرات کالاهای خام است؛ در حالی‌که اگر به دنبال بازاریابی برای این کالاها هم نرویم متقاضیان آنها برای خرید این کالاهای خام به ایران خواهند آمد.
معاون وزیر صمت معتقد است که کار واقعی زمانی انجام می‌شود که کالای به چین صادر شود که در زنجیره تولید در حلقه‌های پایین‌تر و جلوتر باشد؛ صادرات مواد خام، خوب است و ارزآوری دارد و فرصت برای سرمایه‌گذاری‌های جدید ایجاد می‌کند؛ اما باید کالاهای صنعتی‌تر تولید و صادر کنیم که این اقدام کالا به مصرف‌کننده نهایی عرضه می‌شود که در حال حاضر فعالان اقتصادی در حوزه صنایع دستی، زعفران، فرش دستباف در این سکو فعال شدند.
صادراتی که کنترل نمی‌شود
مجیدرضا حریری، رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و چین پیش‌تر اعلام کرده بود که از جمله فرصت‌های توسعه تجارت با چین پلتفرم‌های آنلاین مانند JD است، البته این باور که تاجران ایرانی نمی‌توانند کالا به چینی‌ها بفروشند، هنوز وجود دارد و در حال حاضر با تقلب‌های گسترده، اعتماد مشتری و موجودیت این کالاها در چین به خطر افتاده است.
فروش کالای ایرانی ازجمله فرش، صنایع دستی و زعفران در بستر پلتفرم آنلاین در وهله اول با ماهیت وجودی این پلتفرم که بیشتر به فروش کالاهای مصرفی روزمره، لوازم الکترونیکی و پوشاک با قیمت‌های رقابتی شهرت دارد، سنخیتی ندارد.
ماهیت کالاهای مورد نیاز چینی‌ها را بررسی کرده‌اید؟
از آنجایی که کالاهای صادراتی ایران عمدتاً جزء کالاهای لوکس بوده و قیمت بالایی دارند، نظر مخاطب هدف را که عمدتاً مصرف‌کنندگان عادی با قدرت خرید متوسط است و به دنبال کالاهای باکیفیت با قیمت مناسب می‌گردد، تأمین نمی‌کند؛ به همین جهت به نظر می‌رسد که کالاهای لوکس مانند زعفران مرغوب، فرش‌های دستباف گران‌قیمت و صنایع دستی نفیس ممکن است مخاطب محدودتری در این پلتفرم داشته باشد.
از سویی دیگر، برندهای لوکس بین‌المللی معمولاً استراتژی‌های فروش و بازاریابی خاص خود را دارند و ممکن است تمایلی به فروش محصولاتشان از طریق پلتفرم‌های عمومی مانند JD.com نداشته باشند. همچنین به دلیل اینکه برندهای ایرانی معمولاً حضور و فعالیت بازاریابی گسترده‌ای در بازار چین و پلتفرم‌های آن نداشته‌اند، مصرف‌کنندگان چینی هم شناخت کمی از این برندها و کیفیت محصولات دارند، ضمن اینکه بازار چین مملو از محصولات متنوع داخلی و بین‌المللی با کیفیت‌ها و قیمت‌های مناسب است که کالاهای ایرانی شانس ضعیفی برای پیدا کردن جایگاه خود در این بازار رقابتی دارد و مساله مهم بعدی زمان تحویل کالا است که مصرف‌کنندگان آنلاین انتظار تحویل سریع کالا را دارند و در صورت طولانی شدن، انگیزه خرید را از بین می‌برد.
کالاهایی لوکس برای مردمی که به قیمت حساسند؟
از آنجایی که چینی‌ها به قیمت حساس بوده و به دنبال بهترین ارزش در ازای پول هستند، چنانچه تصور کنند که کالاهای ایرانی از نظر قیمت رقابتی نباشد، استقبال از آن نمی‌کنند. برای مثال ممکن است هزینه‌های صادرات، حمل و نقل و تعرفه‌ها قیمت نهایی کالاهای ایرانی را در بازار چین افزایش دهد و رقابت‌پذیری آنها را کاهش دهد.
گذشته از موارد یاد شده، ممکن است کالاهای ایرانی با استانداردهای کیفیت و ایمنی موردنظر در بازار چین تطابق نداشته باشد و همین امر بر ذهینت مصرف‌کنندگان چینی اثر گذاشته و تصورات نادرستی از کیفیت کالاهای ایرانی برای مصرف‌کنندگان چینی ایجاد کند یا اینکه بسته‌بندی جذاب و متناسب با سلیقه مصرف‌کنندگان چینی نباشد.
سنگ‌اندازی‌های مختلف پیش پای صادرکنندگان ایرانی در بازار چین
یکی دیگر از دلایل عدم استقبال چینی‌ها از کالاهای ایرانی به تفاوت‌های فرهنگی درمورد مصرف برخی کالاها باز می‌گردد؛ به طوری که سلیقه مصرف‌کنندگان چینی با ایرانی‌ها متفاوت است، برای مثال، در مورد مواد غذایی، طعم و مزه محصولات ایرانی ممکن است با ذائقه غالب چینی‌ها سازگار نباشد.
محدودیت‌های دیگری نیز در پلتفرم JD.com از ثبت شرکت قانونی در چین گرفته تا ارائه مدارک مالیاتی معتبر و تضمین برای اثبات اصالت و ایمنی کالا پیش پای صادرکنندگان قرار دارد؛ چراکه JD.com نظارت سختگیرانه‌ای بر کیفیت محصولات و جلوگیری از کالاهای تقلبی وجود دارد. همچنین تحریم‌های بین‌المللی می‌تواند ادامه روند همکاری با چین را از لحاظ دسترسی به سیستم‌های پرداخت بین‌المللی، خدمات لجستیک و بیمه تحت تأثیر قرار دهد و یا برخی شرکت‌های چینی را به دلیل ترس از تحریم‌های جدیدتر آمریکا وادار به تجدیدنظر کند.
البته این احتمال می‌رود که رئیس سازمان توسعه تجارت و آقای معاون وزیر صمت به این امور نیز آگاهی داشته اما صرفاً جهت فشار برای افزایش حجم صادرات و آمارسازی چنین اقدامی را حتی با وجود آگاهی از عدم رقابت‌پذیری کالاها آغاز کرده باشد.
به نظر می‌رسد مسئولان سازمان توسعه تجارت به ویژه رئیس این سازمان شناخت کافی از پویایی بازار چین و رقابت شدید در این پلتفرم و حتی انتظارات مصرف‌کنندگان چینی نداشته و صرفاً براساس اطلاعات ناکافی یا خوش‌بینی بیش از حد این اقدام را شروع کرده است یا آنکه می‌تواند صرفاً جنبه نمایشی یا نمادین برای نشان دادن تمایل ایران برای گسترش روابط تجاری با چین باشد، حتی اگر نتایج اقتصادی قابل قبولی به همراه نداشته باشد.