صنعت خودروی ایران در دهه‌های گذشته با چالش‌های متعددی از جمله تحریم‌ها، ضعف مدیریت، وابستگی به قطعات وارداتی و نوسانات اقتصادی مواجه بوده است. با این حال، این صنعت ظرفیت بالقوه‌ای برای تبدیل شدن به قطب تولید خودرو در منطقه خاورمیانه و غرب آسیا دارد. کشورهای همسایه ایران نیز در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند وارد عرصه تولید خودرو شوند.
برنامه «افق ۱۴۰۴» که سند چشم‌انداز بیست‌ساله جمهوری اسلامی ایران است، اهداف کلانی را برای کشور در حوزه‌های مختلف ترسیم کرده است. صنعت خودروسازی نیز به‌عنوان یکی از صنایع راهبردی کشور، سهم مهمی در تحقق این چشم‌انداز دارد. اهداف این برنامه برای صنعت خودرو شامل تبدیل شدن به قطب اول خودروسازی منطقه، ارتقاء کیفی و دستیابی به استانداردهای جهانی، توسعه صادرات و برند ایرانی جهانی، تولید پلتفرم‌های بومی و ارتقاء تحقیق و توسعه، خصوصی‌سازی و رقابتی‌سازی صنعت خودرو، توسعه خودروهای برقی، هیبریدی و فناوری‌های نوین، و بهره‌وری بالا و کاهش وابستگی به واردات قطعات است.
متاسفانه، علیرغم همه حمایت‌ها، هیچ کدام از اهداف ذکر شده در این برنامه محقق نشده‌اند. این شکست به دلیل تحریم‌های فراوان صنعت خودرو و مالی ایران و همچنین سوءتدبیر و مدیریت با تصمیمات غیرکارشناسی و خلق‌الساعه حادث شده است.
کشورهای همسایه ایران نظیر ترکیه، پاکستان، عراق، آذربایجان، امارات، عربستان و حتی افغانستان و ترکمنستان هر یک به شیوه‌ای متفاوت وارد صنعت خودروسازی شده‌اند. ترکیه با تولید سالانه بیش از ۱.۴ میلیون دستگاه خودرو، مهم‌ترین تولیدکننده خودرو در منطقه است. عربستان سعودی با حمایت‌های دولتی سنگین به دنبال ایجاد صنعت خودروسازی از صفر است.
عربستان سعودی اساساً فاقد پیشینه صنعتی در حوزه خودروسازی است و ورود آن به صنعت خودرو صرفاً از طریق سرمایه‌گذاری مالی و جذب برندهای خارجی برای مونتاژ یا ایجاد کارخانه‌های مشترک بوده است. در حالی که ایران همچنان بزرگ‌ترین صنعت خودروسازی در غرب آسیا را در اختیار دارد.
ایران تاکنون توانسته علاوه بر تأمین بازار بزرگ داخلی، در دوره‌هایی به بازارهای صادراتی نیز ورود پیدا کند. بنابراین، در حال حاضر ایران تنها کشوری در منطقه است که به‌معنای واقعی صاحب یک صنعت خودروسازی مستقل و نسبتاً کامل است.
با وجود برتری نسبی فعلی ایران، نباید تهدید ورود بازیگران جدید مانند ترکیه و عربستان را نادیده گرفت. چنانچه ایران نتواند به‌سرعت اصلاحات ساختاری در صنعت خودروی خود انجام دهد، وابستگی به طراحی‌های قدیمی را کنار نگذارد، فرآیند خصوصی‌سازی و رقابت را به‌درستی پیاده نکند، و همچنان با چالش‌هایی مانند کیفیت پایین، قیمت‌گذاری دستوری و ضعف در صادرات مواجه باشد، در بلندمدت این احتمال وجود دارد که کشورهای نوظهور مانند عربستان بتوانند با تکیه بر سرمایه، روابط بین‌الملل و فناوری وارداتی، جایگاه ایران را در منطقه تضعیف کنند.
ایران با موقعیت ژئوپلیتیکی ممتاز خود به چند بازار مهم منطقه‌ای و جهانی دسترسی دارد. بازارهای هدف منطقه‌ای عراق، افغانستان، سوریه، آذربایجان، لبنان و آسیای مرکزی از جمله مشتریان سنتی خودروهای ایرانی بوده‌اند. ایران یکی از کشورهای غنی از نظر منابع اولیه مورد نیاز برای صنعت خودروسازی است.
بازار داخلی ایران با سالانه بیش از ۱.۲ میلیون تقاضای خودرو یکی از بزرگ‌ترین بازارهای مصرفی منطقه است. ایران با وجود چالش‌ها، دارای زیرساخت‌های نسبتاً مناسبی است.
با توجه به مزیت‌های جغرافیایی، منابع اولیه و بازار مصرفی، زیرساخت‌های تولیدی و زنجیره تأمین نسبی موجود، تجربه دهه‌ها تولید و طراحی خودرو، و چالش‌های کشورهای همسایه در شکل‌گیری صنعت بومی، ایران بیش از هر کشور دیگری در منطقه قابلیت تبدیل شدن به هاب خودروسازی خاورمیانه را دارد. اما این مسیر نیازمند سیاست‌گذاری صحیح، اصلاح ساختار مدیریتی، نوسازی محصولات، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و بهره‌گیری از فرصت‌های منطقه‌ای است.