با بهترین جعبه‌دنده‌های سنگین، نحوه نگهداری و جزئیاتشان آشنا شوید.

تمام راننده‌های وسایل‌نقلیه سبک و سنگین با جعبه‌دنده آشنایی دارند؛ اگر هم ساختارش را نشناسند، بی‌شک برای حرکت دادن خودرو یا کامیون خود از آن استفاده کرده‌اند. جعبه‌دنده یکی از اصلی‌ترین بخش‌هایی سیستم انتقال قدرت به شمار می‌رود که از اجزای مختلفی مانند چندین چرخدنده و… تشکیل شده است. این مجموعه تمام فلزی که به کمک یک سیستم‌های هیدرولیکی و الکترونیکی کار خود را انجام می‌دهد، نقشی کلیدی در تعیین گستره سرعت دردسترس راننده دارد.

رسانه پدال پیشتر با انتشار مقالاتی مانند «گیربکس چیست؛ نحوه کار جعبه‌دنده خودرو» و «بررسی انواع مدلهای گیربکس» به بررسی جعبه‌دنده خودروهای سواری پرداخته است اما هم‌اکنون زمان آن رسیده که به این جزء مهم در وسایل‌نقلیه سنگینی مانند کامیون‌هایی باربری و ترانزیت بپردازیم و ببینیم که جعبه‌دنده چگونه گشتاور عظیم آن‌ها را مدیریت می‌کند؟ اصلا چند نوع گیربکس کامیون داریم و کدام یک بر دیگری برتری دارد؟ در انتها هم به روش‌های نگهداری درست جعبه‌دنده کامیون اشاره خواهیم کرد.

مقالات مرتبط:

گیربکس کامیون چیست و چگونه کار می‌کند؟

گیربکس یا جعبه‌دنده یک جعبه فلزی در سیستم انتقال قدرت کامیون است که از چرخدنده‌های متعددی را در خود جای داده و با توجه به ساختار مشخص خود به راننده اجازه می‌دهد تا به گستره خاصی از دور موتورها دسترسی داشته باشد و بتواند خودروی خود را با سرعت معینی حرکت دهد. برای درک بهتر این مسئله، آن را مانند دنده‌های یک دوچرخه فرض کنید؛ درحالی‌که جعبه‌دنده کامیون به سیستم حرکتی آن اجازه می‌دهد تا از حالت سکون خارج شده و در مسیرهای متعدد حرکت کند.

موتور کامیون عملیات تولید نیرو را انجام می‌دهد اما این نیرو برای رسیدن به چرخ‌ها به تنظیم دوباره نیاز دارد؛ به این ترتیب جعبه‌دنده وارد کار می‌شود و نسبت میان سرعت موتور و سرعت چرخ‌ها یا همان نسبت دنده را مشخص می‌‌کند. در دنده‌های سنگین مانند ۱، گشتاور بالا و سرعت پایین دردسترس راننده قرار می‌گیرد اما در دنده‌های سبک، گشتاور کم و سرعت بالا به چرخ‌ها می‌رسد تا راننده بتواند مسیرها را سریع‌تر بپیماید. البته که موتور کامیون در دور موتورهای مشخصی توانایی رسیدن به حداکثر گشتاور تولیدی خود را دارد.

انواع گیربکس کامیون

کامیون‌ها از انواع مختلفی گیربکس استفاده می‌کنند که همگی تقریبا در چهار دسته اصلی قرار می‌گیرند:

گیربکس دستی کامیون

گیربکس دستی در کامیون به نوعی از جعبه‌دنده‌ها اطلاق می‎‌‎شود که عملیات تعویض دنده در آن‎‌ها توسط خود راننده انجام خواهد شد و سیستم به‌طور خودکار، اختیاری ندارد. راننده با فشردن کلاچ، سیستم گیربکس را آزاد کرده، دنده مناسب را انتخاب می‌‌کند و دوباره پا را روی پدال گاز می‌فشرد. این دسته از جعبه‌دنده‌ها بیشتر در زمینه حمل بارهای سبک و مسافت‌های کوتاه کاربرد دارند.

• مزایا: کنترل بیشتر و بهتر روی سرعت، هزیننه تعمیر و نگهداری کمتر
• معایب: خستگی راننده در استفاده طولانی‌مدت

گیربکس نیمه اتومات کامیون

گیربکس‌های نیمه‌اتومات یا «AMT» نوعی از جعبه‌دنده‌ها هستند که ترکیبی از جعبه‌دنده‌های دستی و خودکار را در اختیار راننده قرار می‌دهند. این نمونه‌ها ساختار داخلی شبیه به گیربکس‌های دستی دارند اما از کلاچ و فرایند نمونه‌های خودکار سود می‌برند؛ به این ترتیب در این انواع دیگر خبری از پدال کلاچ نیست. این نوع جعبه‌دنده‌ها بیشتر برای حمل بارهای نه‌چندان سنگین و مسیرهای گوناگون کاربرد دارند.

• مزایا: کاهش خستگی راننده، مصرف سوخت بهینه، عملکرد یکدست
• معایب: تعمیر تخصصی و گران، تاخیر در تعویض دنده

گیربکس اتومات کامیون

گیربکس اتوماتیک یا همان جعبه‌دنده خودکار که در مقایسه با نمونه‌های دستی فناوری تاز‌ه‌تر و به‌روزتر به شمار می‌رود، در سال‌های اخیر رواج بیشتری پیدا کرده است. این نمونه‌های مدرنیزه، بی‌نیاز از کلاچ‌گیری و تعویض‌دنده توسط راننده هستند و به‌این‌ترتیب مزایای خاص خود را دارند. این نوع جعبه‌دنده‌ها در حمل بارهای سنگین و پیمایش مسافت‌های طولانی کاربردی هستند.

• مزایا: راحتی کاربری، هماهنگی بهتر اجزای انتقال قدرت، بهبود مصرف
• معایب: هزینه تهیه و تعمیر بالا، عمر کمتر در مقایسه با نمونه‌های دستی

گیربکس هیدرو استاتیک

گیربکس‌های هیدرو استاتیک نوعی از جعبه‌دنده‌ها هستند که در آن‌ها، موتور کامیون مایع فشرده‌شده را ازطریق یک پمپ هیدرولیکی به موتور هیدرولیکی می‌فرستد که خود به‌طور مستقیم به محور متصل شده است. این نوع از جعبه‌دنده‌ها بیشتر در کامیون‌های صنعتی و خارج از بزرگراه کاربرد دارند.

• مزایا: کنترل بسیار بالا روی سرعت، عملکرد دقیق، گشتاور مناسب در دور پایین
• عملکرد ضعیف در سرعت‌های بالا، تولید گرما، هزینه تهیه بالا

*****از کلاچ با فعالساز هیدرولیکی برای تعویض‌دنده استفاده می‌کنند. زمانی که دنده موردنظر انتخاب شود، عملیات انتقال قدرت دوباره با سیستم مکانیکی انجام می‌شود. این نوع جعبه‌دنده‌ها بیشتر برای کاربردهای صنعتی و کامیون‌هایی که بارهای سنگینی را حمل می‌کنند.

• مزایا: تعویض‌دنده روان، کاهش خستگی راننده، عمر بالا
• هزینه و پیچیدگی نگهداری، وزن بالاتر، تکیه بالا به تجهیزات الکترونیکی

برندهای معروف گیربکس

برندهای مشهور زیادی در زمینه تولید ‌جعبه‌دنده کامیون فعالیت می‌کنند که در میان آن‌ها، می‌توان به نمونه‌های زیر اشاره کرد:

زد اف (ZF)

برند آلمانی زد اف که یکی از برترین تولیدکنندگان انواع جعبه‌دنده خودروهای سبک و سنگین در جهان به شمار می‌رود، وظیفه تولید گیربکس محصولات به‌نامی چون مان، ولوو و مرسدس‌بنز را برعهده داشته است. از مولفه‌های شاخص محصولات این برند می‌توان به کیفیت بالا، با دوام بودن و بهره‌مندی از جدیدترین فناوری روز دنیا اشاره کرد.

آی شیفت (I-Shift)

سری جعبه‌دنده‌های کامیونی «I» که بخشی از مهندسی شرکت ولوو به شمار می‌روند به‌صورت انحصاری در محصولات همین برند مورداستفاده قرار می‌گیرند. این جعبه‌دنده‌ها به عملکرد روان، نرم و بهینه خود شهرت دارند.

پاورشیفت (Powershift)

برند مرسدس‌بنز که خود خالق نخستین کامیون جهان محسوب می‌شود، برای ایجاد هماهنگی بهتر در سیستم انتقال قدرت محصولات به‌نام خود از جعبه‌دنده‌های ساخت خودش با نام پاورشیفت استفاده می‌کند. این مدل‌ها عملکرد فوق‌العاده بهینه و نرمی دارند.

ایتون (Eaton)

این برند آمریکایی-ایرلندی هم یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان جعبه‌دنده به شمار می‌رود. محصولات ایتون بیشتر در کامیون‌های آمریکایی مانند فریت‌لاینر، کن‌وورث و پیتربیلت استفاده می‌‎شوند. گیربکس‌های ایتون به دوام و قابلیت اطمینان بالا و بهینه‌کردن مصرف سوخت شناخته می‌شوند.

گیربکس کامیون های چینی

با وجود اینکه چند سالی از ورود کامیون‌های چینی به بازار ایران می‌گذرد اما این برندها همچنان با نمونه‌های اروپایی و آمریکایی فاصله دارند. محصولات سنگین‌وزن برندهای فاو، دانگ‌فنگ، فوتون و شاکمن اغلب از جعبه‌دنده‌های برند «فست گیر» استفاده می‌کنند.

گیربکس ایرانی کامیون

هم‌اکنون صنعت ایران هنوز توان ساخت جعبه‌دنده‌های توانمند را برای کامیون‌های متعدد خارجی ندارد و از این رو مجبور است به مونتاژ محصولات زد اف بپردازد. در این میان، شرکت «ایران‌خودرودیزل» به تولید جعبه‌دنده مدل‌های قدیمی مرسدس‌بنز مشغول است.

چگونه گیربکس مناسب کامیون انتخاب کنیم؟

برای انتخاب یک گیربکس مناسب و درنهایت خرید و بهره‌وری از کامیون درست، بهتر است در ابتدا دو فاکتور بسیار مهم کاربری و هزینه‌ها را مدنظر داشته باشیم. هرچند کامیون می‌تواند یک وسیله‌نقلیه چندوظیفه باشد که بارهای مختلف شهری، برون شهری و صنعتی را حمل کند اما اگر غالب وظیفه آن را از ابتدا برای خود روشن کنیم، می‌توانیم نوع بهتری از آن را خریداری کنیم. برای درک بهتر این مسئله بهتر است میزان مسافت، نوع مسیر پیمایشی، راحتی راننده و میزان بار را به‌صورت حدودی در نظر بگیریم.

کاربرد انواع گیربکس کامیون

جدول زیر، کاربرد انواع جعبه‌دنده کامیون را به‌صورت خلاصه شرح می‌دهد:

نگهداری از گیربکس کامیون

برای حفظ بهتر جعبه‌دنده کامیون و افزایش دوام و عمر آن، نکاتی وجود دارد. رانندگان و مالکان دستگاه‌های سنگین می‌توانند با رعایت این نکات، رانندگی حرفه‌ای‌تر و البته کم‌خرج‌تری را برای خود رقم بزنند.

• تعویض روغن: تمام جعبه‌دنده‌ها نیازمند روغن روان‌‎کننده خود هستند که باید به‌‌صورت دوره‌ای تازه شوند. نوع این روغن و سایر مایعات مورنیاز برای سیستم هدرولیکی جعبه‌دنده‌ها بسته به مدل جعبه‌دنده و شرکت سازنده آن متفاوت است.
• تعویض فیلترها: بسیاری از جعبه‌دنده‌های کامیون به فیلتر داخلی هم مجهز هستند که باید به‌‌صورت دوره‌ای تعویض شوند.
• بازرسی: بهتر است رانندگان پیش از حرکت در مسیرهای طولانی، پذیرش بار یا به‌صورت دوره‌ای وضعیت سلامت جعبه‌دنده کامیون خود را وارسی کنند.
• تعویض و تعمیر: برخی از خرابی‌های احتمالی در جعبه‌دنده‌ها آنقدر سنگین نیستند که راننده را مجبور به تعویض قطعه کنند اما درصورتی که هزینه میان تعویض و تعمیر زیاد نباشد، توصیه می‌‌کنیم با استفاده از قطعات جدید، به عمر بیشتر و مطمئن‌تر جعبه‌دنده کمک کنند.

سوالات متداول

انواع گیربکس کامیون کدام است؟

جعبه‌دنده کامیون‌ها به‌طور کلی در سه دسته دستی، خودکار و نیمه‌خودکار جای می‌گیرند.

گیربکس اتوماتیک بهتر است یا دستی؟

جعبه‌دنده‌های دستی و اتوماتیک مزیت‌های خاص خود را دارند اما به‌طور کلی می‌توان نمونه دستی را برای مسیرهای کوتاه و بارهای سبک توصیه کرد درحالی‌که نمونه‌های اتوماتیک برای ترانزیت‌ها و بارهای راه‌دور مناسب‌تر هستند.

بهترین گیربکس برای بار سنگین چیه؟

بهترین گیربکس برای حمل بارهای سنگین، انواع نیمه‌اتومات یا تمام اتومات است؛ چراکه مدیریت بهتری را روی نیروی پیشرانه انجام می‌دهد.