مدیرعامل جدید ایران خودرو اخیراً از برنامه این شرکت برای عرضه محصولاتش در بورس کالا خبر داده است. این موضوع ابعاد و پیامدهای مختلفی دارد که در ادامه به بررسی آن پرداخته می‌شود.
مدیرعامل ایران خودرو، عادل پیرمحمدی، در جریان بازدید از بورس کالای ایران، به موضوع عرضه خودرو در بورس کالا اشاره کرد. او اظهار داشت که ایران خودرو به دنبال راهی برای خروج از زیان‌دهی است و قصد دارد از ظرفیت قانونی بورس کالا استفاده کند تا برنامه‌ای شفاف برای عرضه خودرو ارائه دهد. هدف این است که خودروها با قیمتی سودآور و بیش از قیمت تمام شده عرضه شوند تا هم از ظرفیت تولید استفاده شود و هم سهم بازار دلالان بازار آزاد جذب شود.
این اقدام را می‌توان به عنوان جدی‌ترین تفاوت مدیریت دولتی و خصوصی در نظر گرفت. مدیریت دولتی معمولاً به دنبال راه‌هایی برای کنترل قیمت‌ها و مدیریت بازار است، در حالی که مدیریت خصوصی به دنبال به حداکثر رساندن سود است. پیرمحمدی در کمتر از یک سال تلاش می‌کند تا ایران خودرو را از زیان‌دهی خارج کند و به نقطه سوددهی برساند.
بحران در تامین خودرو توسط شرکت‌های خودروساز و هجوم مردم برای خرید خودرو به دلیل نیاز واقعی و همچنین استفاده از سود دوبرابری حاصل از رانت خرید خودرو با قیمت دولتی و سپس فروش آن در بازار آزاد، حاکمیت را به سمت راه‌های عجیب و غریب در صنعت و بازار خودرو سوق داده است. عرضه خودرو در بورس کالا یکی از پرحاشیه‌ترین روش‌های عرضه خودرو است که موافقان و مخالفان بسیاری دارد.
مکانیزم فروش و عرضه خودرو در بورس کالا شبیه به مراسم‌های حراجی است. افراد قیمت پیشنهادی خود را اعلام می‌کنند تا در نهایت بالاترین قیمت برنده شود. اما فروش کالایی مانند خودرو با تیراژ بالا به این روش مزیت‌ها و معایب خاص خود را دارد.
سوال کلیدی این است که سود واقعی برای کیست؛ خریدار یا کارخانه؟ واقعیت این است که در این روش، اولین سود برای ایران‌خودرو و هر خودروساز دیگری که مجبور به فروش محصول خود با قیمت دستوری است، فرار از زیان است. اما محل چالش، محل بسته شدن قیمت نهایی یا بالاترین قیمت است.
بسیاری از اقتصاددانان طرفدار بازار آزاد، عرضه در بورس کالا را یکی از بهترین شبیه‌سازهای بازار آزاد واقعی برای تنظیم خودکار عرضه و تقاضا می‌دانند. اما واقعیت این است که شتر سواری دولا دولا نمی‌شود؛ اگر قرار است بازار آزاد باشد، باید تمام ارکان آن آزاد باشد.
سود مصرف‌کننده در این مکانیزم عرضه، خرید خودرو صفر کیلومتر و نو با قیمتی کمتر از بازار آزاد است. اما اصلی‌ترین نکته این است که سیاست‌گذاری غلط و اصرار بر این سیاست‌ها از چند دهه پیش تا به امروز، سرچشمه و مادر تمام این مشکلات است.
در نهایت، می‌توان گفت که خشت اولی که کج نهاده گذاشته شده و بیش از سه دهه تا ثریا کج رفته است، را نمی‌توان در چند ماه یا سال با این میزان میل نه‌چندان قابل‌قبول عوامل حاکمیت به تغییر و وجود صاحبان منافع از وضعیت فعلی درست کرد.