بازار اجاره مسکن در ایران این روزها بیش از پیش تحت فشارهای اقتصادی و نوسانات قیمتی قرار دارد. شرایطی که مستاجران را وادار به پذیرش شروطی می‌کند که پیشتر نه قانونی بود، نه منصفانه و نه انسانی.

در این بازار، برخی مالکان با تعیین شروطی غیرمعمول و عجیب، مستاجران را در موقعیت‌های سخت و گاه تحقیرآمیز قرار داده‌اند. شروطی که از وضعیت تاهل مستاجر تا تعداد فرزند ادامه دارد؛ در برخی موارد حتی الزام به مراقبت از افراد سالمند و توانخواه یا نظافت حیاط صاحب‌خانه به دست مستاجر نیز به چشم می‌خورد!

بازار اجاره مسکن در ایران بعضی اوقات تابع قوانین نانوشته و عرفی بوده که بین صاحب‌خانه و مستاجر جریان داشته است. مالکان همواره محدودیت‌هایی را برای مستاجران اعمال می‌کردند که عرف جامعه محسوب می‌شد. در گذشته بسیاری از این محدودیت‌ها و شروط، به قدری رایج و پذیرفته‌شده بودند که کسی آنها را عجیب نمی‌پنداشت.

تعیین تعداد ساکنان از سوی مالک، ممنوعیت نگهداری از حیوانات خانگی در برخی از ساختمان‌ها یا حتی ترجیح موجر به اجاره دادن خانه به خانوار‌های کم‌جمعیت یا زوج‌های جوان، همگی بخشی از این عرف رایج به شمار می‌رفتند. این شروط، هرچند محدودیت‌هایی برای مستاجران ایجاد می‌کرد، اما در بستر یک رابطه مشخص و منطقی بین موجر و مستاجر شکل می‌گرفت.

با این حال در سال‌های اخیر، با تشدید فشار‌های اقتصادی و نوسانات قیمتی در بازار اجاره و مسکن، نوع جدیدی از شروط در آگهی‌های اجاره مسکن ظاهر شده است که نه‌تنها از عرف گذشته خارج شده‌اند، بلکه گاهی شوکه‌کننده و بی‌سابقه به نظر می‌رسند.

بررسی‌های میدانی از فایل‌های اجاره مسکن و پرسش و پاسخ‌ها از مشاوران املاک و مستاجران ابعاد جدیدی از بازار اجاره مسکن را آشکار می‌کند. در برخی از فایل‌های اجاره، صاحبان خانه شروطی عجیب و گاه غیرمنطقی مطرح کرده‌اند؛ نکته عجیب‌تر آنجاست که حتی مبلغ اجاره‌بها نیز رقم بالایی دارد و خبری از تخفیف یا قیمت پایین‌تر نیست.

برای نمونه، در یکی از این آگهی‌ها، مالک شرط کرده که همسر مستاجر باید در مراقبت از دختر توانخواه صاحب‌خانه کمک کند. این کمک شامل کمک جابه‌جایی، استحمام و دیگر امور ضروری مرتبط با نگهداری می‌شود. مالک، اما به همین بسنده نکرده و شرط دیگری نیز برای مستاجر تعیین کرده است. یکی دیگر از شروط مالک، حق داشتن حداکثر یک فرزند برای اجاره واحد به زوجین است.

مشاوران املاک فعال در مناطق مختلف تهران از درخواست‌های بسیار عجیب و غریبی از سوی مالکان خبر می‌دهند. مثلاً مالک از ما می‌خواهد که حتماً مستاجر بچه نداشته باشد. یا اینکه موجر در لفافه اعلام کرده که به دنبال یک مستاجر متعلق به طبقه بالای اجتماعی و خانوادگی است.

مستاجران زیادی نیز از این شروط عجیب گلایه کرده و از سوءاستفاده مالکان از شرایط خود خبر می‌دهند. برای اینکه صاحب‌خانه حاضر شود خانه را به یک دختر مجرد اجاره دهد، مجبور شدم بگویم که پزشک هستم. با این حال، صاحب‌خانه روز قرارداد قیمت را به طور کامل تغییر داد و بالا برد.

گسترش چنین شروطی در آگهی‌های اجاره، نه‌تنها حاکی از بی‌قاعده شدن بازار مسکن است، بلکه پرده از شرایط وخیم اقتصادی برداشته و رابطه منطقی و عرفی موجر و مستاجر را دگرگون کرده است.

در غیاب نظارت مشخص و قوانین بازدارنده، مستاجران عملاً در موقعیتی ناعادلانه و نابرابر قرار گرفته‌اند؛ جایی که نیاز به سرپناه، آنان را وادار به پذیرش شرایطی می‌کند که نه قانونی، نه منصفانه و نه انسانی است.