به گزارش خبرنگار پرشین‌خودرو، مصرف بالای بنزین و گازوئیل در ایران سال‌هاست به یکی از چالش‌های اصلی اقتصاد و محیط زیست کشور تبدیل شده است. در ماه‌های اخیر نیز انتشار اخبار و گزارش‌های مختلف درباره احتمال اصلاح قیمت بنزین، این موضوع اساسی را مجدداً به صدر خبرهای اقتصادی و سیاسی کشور بازگردانده است.
اوایل هفته گذشته، انتشار مصوبه‌ای از هیات وزیران درباره افزایش قیمت بنزین موجی از نگرانی در جامعه ایجاد کرد؛ به‌ویژه آن‌که طی این مدت، روسای قوای مجریه و مقننه هرکدام در اظهار نظرهایی متفاوت اما هم‌راستا، انتقادهایی مشابه به یارانه بنزین وارد کرده‌اند. با این حال، دولت اعلام کرده تصمیمی برای افزایش قیمت بنزین ندارد. طبق قانون برنامه هفتم توسعه، که رئیس‌جمهور مسعود پزشکیان بر اجرای آن تأکید دارد، دولت موظف است برای اصلاح ناترازی بنزین اقدام کند.
در همین حال، گزارش‌ها نشان می‌دهد دولت چهاردهم چندین سناریو برای بازنگری در نظام قیمتی بنزین در دست بررسی دارد؛ سناریوهایی که هدف آن‌ها کنترل مصرف، جبران ناترازی انرژی و حرکت به سمت توزیع عادلانه‌تر یارانه‌ها عنوان شده است.
بر اساس آمار، حدود ۸۰ درصد از سبد سوخت کشور به بنزین وابسته است؛ نتیجه نبود برنامه‌ریزی جامع در حوزه انرژی به‌صورت یک شبکه یکپارچه. مسئله افزایش مصرف بنزین و ناترازی سوخت، امروز به یک چالش ملی تبدیل شده است.
میانگین رشد سالانه مصرف بنزین در چهار سال گذشته ۱۰ درصد بوده، در حالی که این رشد از ابتدای انقلاب تا سال ۱۴۰۲ حدود ۵ درصد برآورد می‌شد. اگر روند فعلی ادامه یابد، تا سال ۱۴۰۷ میانگین مصرف روزانه از ۱۲۰ میلیون لیتر به ۱۷۰ میلیون لیتر خواهد رسید.
بر اساس آمار رسمی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، مصرف بنزین در تابستان امسال با ثبت رکوردی جدید به ۱۲.۵ میلیارد لیتر رسید؛ موضوعی که بار دیگر «بنزین» را به کلیدواژه اصلی رسانه‌ها و فضای مجازی تبدیل کرده است. هر روز شاهد اظهارنظرهای گوناگون از مسئولان دولتی، نمایندگان مجلس، اقتصاددانان و کارشناسان اجتماعی درباره ابعاد مختلف آن هستیم.
سناریوهای دولت برای مهار ناترازی بنزین بدون شوک قیمتی
هیات وزیران اخیراً به پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه، برنامه جامع تأمین و تخصیص حامل‌های انرژی در شبکه حمل‌ونقل کشور را تصویب کرده است. این مصوبه، در راستای بند (ب) ماده ۴۶ قانون برنامه هفتم، دولت را مکلف به رفع ناترازی بنزین می‌کند.
دولت در این برنامه، اصلاح یارانه بنزین را نه با افزایش شوک‌آور قیمت (مانند آبان ۹۸)، بلکه مشروط به اجرای مجموعه‌ای از سیاست‌های غیرقیمتی کرده است. در این چارچوب، تنها یکی از راهبردها به اصلاح تدریجی قیمت مربوط می‌شود و سایر محورهای سیاستی بر ابزارهای غیرقیمتی متمرکزند.
اصلی‌ترین سیاست‌ها شامل:
- تنوع‌بخشی به سبد سوخت حمل‌ونقل و گسترش استفاده از CNG،
- تولید و واردات خودروها و موتورسیکلت‌های کم‌مصرف و برقی،
- نوسازی ناوگان فرسوده حمل‌ونقل،
- و اصلاح تدریجی قیمت حامل‌های انرژی است.
سخنگوی دولت نیز تأکید کرده است: «دولت مصوبه‌ای درباره افزایش قیمت بنزین نداشته و هرگونه اصلاح قیمتی با در نظر گرفتن تبعات اجتماعی آن انجام خواهد شد.»
فرسودگی نیمی از ناوگان حمل‌ونقل کشور
طبق آمار رسمی، از مجموع ۴۱ میلیون و ۲۰ هزار وسیله نقلیه فعال در ایران، ۲۲ میلیون و ۱۰۲ هزار دستگاه فرسوده هستند؛ یعنی بیش از ۵۳ درصد از کل ناوگان کشور عمر مفید خود را سپری کرده‌اند. این آمار شامل:
- ۷.۵ میلیون خودروی سواری،
- ۱۱.۳ میلیون موتورسیکلت،
- بیش از ۲ میلیون وانت،
- ۳۸۵ هزار تاکسی،
- ۵۹ هزار اتوبوس،
- ۹۷ هزار مینی‌بوس
- و ۲۱۴ هزار کامیون فرسوده است.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، اسقاط هر خودروی فرسوده باعث کاهش مصرف سالانه ۲ هزار لیتر بنزین می‌شود که ارزش صادراتی آن حدود ۱۸۰۰ دلار (۵۴ میلیون تومان) است. همچنین هر خودروی فرسوده ۱۴.۳ درصد بنزین بیشتری نسبت به خودروهای جدید مصرف می‌کند. در صورت اسقاط سالانه ۳۰۰ هزار خودرو، حدود ۵۴۰ میلیون دلار (معادل ۱۶.۲ هزار میلیارد تومان) صرفه‌جویی حاصل خواهد شد.
پیشنهادهای کارشناسان برای کاهش مصرف سوخت
کارشناسان معتقدند تردد خودروهای فرسوده از مهم‌ترین دلایل مصرف بی‌رویه بنزین در کشور است. در صورت بی‌توجهی به این مسئله، در کنار بحران آلودگی هوا و ایمنی پایین حمل‌ونقل، ناترازی بنزین در سال‌های آینده می‌تواند به بحران انرژی تبدیل شود. طبق برآورد وزارت نفت، اگر روند مصرف ادامه یابد، ارزبری بنزین تا سال ۱۴۰۷ به بیش از ۱۶ میلیارد دلار خواهد رسید و کشور ناچار به واردات گسترده سوخت خواهد شد.
به همین دلیل، متخصصان بر لزوم مدیریت مصرف از طریق خروج خودروهای فرسوده، توسعه حمل‌ونقل عمومی برقی و گسترش خودروهای کم‌مصرف و برقی تأکید دارند.
آمار دولت از نوسازی ناوگان تا ابهام در روند اسقاط
طبق برنامه هفتم توسعه، سالانه باید ۵۰۰ هزار خودرو فرسوده از رده خارج شوند.
فرشاد مقیمی معاون وزیر صمت، با اشاره به ضرورت تسریع در اجرای برنامه‌های اسقاط و نوسازی ناوگان، اعلام کرده است: «از ابتدای امسال بیش از ۱۱۶ هزار دستگاه خودرو اسقاط شده و این روند با هدف کاهش مصرف سوخت و آلایندگی‌ها ادامه دارد.»
وی افزود: «در بخش موتورسیکلت، ۱۳ هزار مالک برای جایگزینی ثبت‌نام کرده‌اند و ۸۳۲ راننده تاکسی برای دریافت تاکسی‌های برقی به بانک‌ها معرفی شده‌اند.» مقیمی همچنین از نوسازی بیش از ۱.۲ میلیون دستگاه اتوبوس بین‌شهری با همکاری وزارت راه و صندوق نوآوری خبر داد.
با این حال، برخی فعالان حوزه اسقاط از توقف یا کندی روند پرداخت وجوه گواهی اسقاط توسط خودروسازان خبر داده‌اند؛ مسئله‌ای که آمار رسمی وزارت صمت را با ابهام مواجه می‌کند.
صرفه‌جویی پایدار با نوسازی ناوگان
کارشناسان تأکید دارند که تداوم روند فعلی مصرف سوخت و فرسودگی ناوگان، در آینده نزدیک به بحرانی در حوزه انرژی، آلودگی و ایمنی منجر خواهد شد. در صورت ادامه این روند، تا سال ۱۴۰۷ مصرف بنزین به ۱۷۰ میلیون لیتر در روز می‌رسد و کمبود بنزین بیش از ۱۶ میلیارد دلار ارزبری سالانه ایجاد می‌کند.
بنابراین، اگر دولت به‌دنبال صرفه‌جویی پایدار و واقعی در مصرف سوخت است، باید با جدیت برنامه اسقاط را دنبال کند؛ چرا که خودروهای فرسوده چندین برابر خودروهای جدید بنزین مصرف می‌کنند و اسقاط آن‌ها مؤثرترین راهکار مدیریت مصرف سوخت در کشور است.
source