وزارت صمت با تشکیل کمیته ارزی، اولویت تخصیص ارز را به تولید سپرد تا با شفاف‌سازی و تسهیل فرآیندها، از کاهش ظرفیت واحدهای صنعتی جلوگیری کند.

کمیته ارزی صمت با هدف حفظ تولید تشکیل شد

وزارت صنعت، معدن و تجارت، کمیته ارزی را به ریاست سید محمد اتابک، وزیر صمت، و با حضور معاونان وزارتخانه تشکیل داد تا فرآیندهای مدیریت ارز را اصلاح کند. عزت‌الله زارعی، سخنگوی وزارت صمت، روز یکشنبه در گفت‌وگو با ایرنا اعلام کرد که این کمیته با هدف تسهیل‌سازی و کاهش فیلترهای قبلی فعالیت می‌کند. دفاتر تخصصی و معاونت‌های مربوط، نقش پررنگ‌تری در تصمیم‌گیری‌های ارزی خواهند داشت.

تأکید وزیر بر تأمین ارز برای واحدهای تولیدی است و معاونت‌های تخصصی باید مشکلات تأمین ارز و چالش‌های تولید را شناسایی و در کمیته مطرح کنند. هدف اصلی حفظ و ارتقای بخش تولید است تا از کاهش تولید واحدهایی که مواد اولیه آن‌ها وابسته به واردات است جلوگیری شود.

اولویت‌دهی به تولید در تخصیص ارز

هر واحد تولیدی که به واردات مواد اولیه یا مجموعه قطعات وابسته است، در واقع یک حلقه از زنجیره جهانی تأمین را در داخل کشور تکمیل می‌کند. بنابراین شفافیت در فرآیند تخصیص ارز، اولویت نخست کمیته ارزی وزارت صمت است.

در حال حاضر ۱۴ درصد از ارز تخصیص‌یافته، معادل ۲.۶ میلیارد دلار، در ۶ ماه به انبارش یا بازار آزاد می‌رسد. کمیته با انتشار عمومی هفتگی شناسه ملی واردکننده، کد تعرفه و حجم واقعی واردات، ردیابی ۱۰۰ درصد کالاها از گمرک تا خط تولید، و امتیاز شفافیت ۰ تا ۱۰۰ برای تولیدکنندگان، قصد دارد انحراف ارز را به کمتر از ۳ درصد برساند. این اقدام، پس از آن، کاهش بروکراسی از ۴۲ به ۱۰ روز و تسریع و افزایش دقت در تخصیص را ممکن می‌سازد.

بهره‌گیری از ظرفیت تجار و بازرگانان

یکی از راهکارهای پیشنهادی کمیته، بهره‌گیری از ظرفیت تجار و بازرگانان برای تأمین مواد اولیه واحدهای تولیدی به‌صورت سیستمی و سامانه‌ای است. در بخش دیگری از جلسه، موضوع قطعات خودرو برای ارائه خدمات پس از فروش مطرح شد. کمیته ارزی قرار است تا  هفته‌ای یک‌بار تشکیل ‌شود. در این کمیته مقرر شد درصد و کیفیت واردات قطعات توسط واردکنندگان مشخص شود تا خودروها در تعمیرگاه‌ها سریع‌تر خدمات پس از فروش دریافت کنند و مدت‌زمان نگهداری خودروها در تعمیرگاه‌ها کاهش یابد.

میانگین زمان تعمیر هم‌اکنون ۲۲ روز است و موجودی قطعات یدکی کمتر از ۳۰ درصد نیاز گزارش شده است.

استفاده از سپرده‌های ارزی ایرانیان خارج

زارعی ابراز کرد که استفاده از ارز حاصل از سپرده‌های ایرانیان مقیم خارج یا سپرده‌های ارزی، جزو سهمیه‌های عادی محسوب نمی‌شود و می‌تواند به حمایت از تولید کمک کند. حجم سپرده‌های ارزی در بانک‌های داخلی حدود ۳.۲ میلیارد دلار تا پایان ۱۴۰۲ بوده و نرخ سود پیشنهادی ۵ تا ۷ درصد است. این منبع جدید ارزی، پتانسیل ۵ تا ۱۰ میلیارد دلار دارد و می‌تواند سیاست ارزپاشی هدفمند را کلید بزند. کمیته ارزی صمت با این اقدام، دلارهای خوابیده در خارج را به خط تولید وصل می‌کند.

هماهنگی با بانک مرکزی در جلسات هفتگی

مقرر شد جلسات کمیته ارزی هفته‌ای یک‌بار به‌صورت منظم برگزار شود و برای کاربردی‌تر شدن تصمیمات، نمایندگان بانک مرکزی نیز در جلسات حضور داشته باشند. این هماهنگی و همگرایی هدفمند، به بهبود تصمیم‌گیری‌ها و تأثیرگذاری بهتر در حوزه تولید کمک خواهد کرد. در ۶ ماهه اول ۱۴۰۳، تخصیص ارز به تولید ۱۸ درصد کاهش یافته و از ۲۲.۵ میلیارد دلار به ۱۸.۴ میلیارد دلار رسیده است. هدف کمیته، بازگشت به سطح ۱۴۰۲ به‌علاوه ۱۰ درصد رشد است. حضور منظم تمام اعضا کمیته می‌تواند اختلافات قدیمی صمت و بانک مرکزی بر سر تخصیص ارز را کاهش دهد.

وضعیت فعلی شفافیت در تخصیص ارز

کاهش بروکراسی، افزایش شفافیت و سرعت اصلی ترین نیازهای تمامی صنایع و بازارها هستند. در شرایط فعلی انتشار عمومی تخصیص ارز فقط نام گیرنده و مبلغ را در سامانه نیما نشان می‌دهد، بدون کد ملی یا شناسه ملی و کالا. زمان تأیید تخصیص میانگین ۴۲ روز است. ردیابی فیزیکی کالا در ۶۸ درصد کالاهای ارزی انجام می‌شود.

کمیته ارزی صمت، اولویت خود را انتشار شناسه ملی، کد تعرفه و حجم واقعی واردات در پورتال وزارتخانه قرار داده است. همچنین الزام اسکن بارکد ورودی گمرک و ثبت انبار تولید برای ۱۰۰ درصد کالاها تعیین شده است. سیستم جدید امتیاز شفافیت بر اساس تطابق ۹۵ درصد حجم واردات با پروانه تولید، عدم فروش ارز در بازار آزاد و گزارش ماهانه مصرف مواد است.

نظارت پسینی و کاهش تخلفات ارزی

از مهم ترین مصادیقی که نیاز شدید اصلاح سیستم فعلی را فریاد می‌زنند می‌توان به این مورد اشاره کرد :

در ۶ ماهه ۱۴۰۳، دیوان محاسبات ۱۱۰۰ مورد تخلف ارزی گزارش کرده است. واحد ویژه کمیته، هفته‌ای ۵۰ پرونده پرریسک را با حضور بازرس کل بانک مرکزی بررسی می‌کند.

پروژه ۱۰۰ روزه کمیته، API  یکپارچه نیما، سامانه جامع تجارت و صمت را تا پایان آذر ۱۴۰۴ راه‌اندازی می‌کند تا تخصیص خودکار برای تولیدکنندگان رتبه A انجام شود.

این اقدامات، کمیته ارزی صمت را از کمیته مشابه سال ۱۳۹۷ که به دلیل عدم هماهنگی ناموفق بود، متمایز می‌کند.

تأثیر کمیته بر زنجیره تأمین داخلی

کمیته ارزی صمت با کاهش فیلترها، زمان تخصیص ارز را از ۴۵ روز به کمتر از ۱۰ روز می‌رساند، اما نیاز به شفافیت در سامانه‌ها دارد. ۶۵ درصد مواد اولیه صنایع فلزات، شیمیایی و نساجی وارداتی است. این کمیته عملاً خط قرمز بانک مرکزی را نرم‌تر می‌کند و تولید را در صدر اولویت‌های ارزی قرار می‌دهد. تصمیمات کمیته می‌تواند زمان خواب خودرو در تعمیرگاه را از ۲۰ روز به ۵ روز کاهش دهد و موجودی قطعات یدکی را تا پایان سال به ۷۰ درصد برساند.

چشم‌انداز کمیته ارزی در دولت چهاردهم

تشکیل کمیته ارزی، نخستین گام عملی دولت چهاردهم برای دور زدن محدودیت‌های بانک مرکزی است.

آیا این کمیته سایه‌ای امن برای تولید خواهد شد؟

تولید در اولویت است اما شرط آن شفافیت در سامانه‌هاست؛ اما کمیته ارزی صمت نه‌تنها فیلترهای بانک مرکزی را نرم‌تر می‌کند بلکه با استفاده از سپرده‌های ارزی ایرانیان خارج و تعیین کیفیت قطعات خودرو، دو چالش بزرگ تولید و خدمات پس از فروش را هدف گرفته است.

این اقدامات می‌تواند رانت جدید ایجاد کند یا تولید را نجات دهد؛ بسته به اجرای شفافیت دارد.