اصلی‌ترین و مهم‌ترین سامانه ایمنی هر خودرو سیستم ترمز است و عملکرد صحیح ترمزها هم کاملا بستگی به روغن ترمز دارد. هرگونه کمبود یا فاسد شدن روغن ترمز می‌تواند در ایمنی ماشین نقص جدی ایجاد کند یا منجر به حادثه ناگوار شود. از همین رو بررسی روغن ترمز خودرو و آگاهی از انواع آن برای هر راننده‌ای کاملا ضروری است.

روغن ترمز چیست؟

روغن ترمز نوعی روغن هیدرولیک است که در سیستم‌های ترمز هیدرولیک برای انتقال نیرو یا فشار استفاده می‌شود و هنگام فشار دادن پدال ترمز، نیروی پا را به لنت‌ها منتقل و خودرو را به‌طور کامل متوقف می‌کند. سیستم‌های ترمز مدرن نیازمند تعویض دوره‌ای روغن ترمز در فواصل تعیین‌شده هستند.

روغن ترمز به چند دلیل یکی از حیاتی‌ترین مایعات خودرو است:

روغن ترمز به توقف خودرو شما کمک می‌کند. رابطه بین روغن ترمز، سیستم ترمز هیدرولیک و توقف خودرو مصداق عالی از قانون پاسکال در دنیای واقعی است. این اصل بیان می‌کند هنگامی که یک سیال در یک فضای بسته دچار هر نوع تغییر فشاری شود، فشار به‌طور مساوی در همه جهات منتقل می‌شود.

وقتی پای خود را روی پدال ترمز می‌گذارید، پیستونی را به داخل سیلندر ترمز فشار می‌دهید و فشار جدیدی را در کل سیستم هیدرولیک ایجاد می‌کنید. این فشار اضافی همراه با نیروی روغن ترمز به پیستون‌های کالیپر منتقل می‌شود. سپس پیستون‌ها نیرو را به لنت‌های ترمز وارد می‌کنند. لنت ترمز هم نیرو را به دیسک‌های چرخ اعمال می‌کند و در اصطکاک به‌وجود آمده، خودرو متوقف می‌شود.

انواع روغن ترمز ماشین

سه نوع اصلی از روغن ترمز که هم‌اکنون در دسترس قرار دارند، با کدهای DOT3 و DOT4 و DOT5 مشخص می‌شوند. روغن DOT3 و DOT4 مایعاتی بر پایه گلیکول هستند و DOT5 بر پایه سیلیکون است. تفاوت اصلی در این است که DOT3 و DOT4 آب را جذب می‌کنند، در حالی که DOT5 این کار را نمی‌کند.

یکی از ویژگی‌های مهم روغن ترمز نقطه جوش آن است. سیستم‌های هیدرولیک بر اساس انتقال نیرو به مایعی غیرقابل تراکم کار می‌کنند. اگر روغن ترمز بجوشد و به گاز تبدیل شود، بیشتر توانایی خود را برای انتقال نیرو از دست می‌دهد. این مورد ممکن است باعث اختلال جزئی یا کامل در عملکرد ترمزها شود.

با جذب آب توسط روغن ترمز DOT3 یا DOT4، نقطه جوش آن کاهش می‌یابد. این مایع می‌تواند رطوبت را از هوا جذب کند، به همین دلیل باید از باز کردن مخزن روغن ترمز خودرو خودداری کنید و درب مخزن روغن ترمز را باید کاملا بسته نگه دارید.

روغن DOT5 آب را جذب نمی‌کند. این بدان معناست که نقطه جوش آن نسبتا ثابت باقی می‌ماند. اما هر آبی که وارد سیستم ترمز شود، تمایل به تشکیل قطرات آب خالص دارد که می‌تواند باعث خوردگی ترمز شود.

نوع مایع ترمز با حروف “DOT” و یک عدد شناخته می‌شود. DOT مخفف وزارت حمل‌ونقل (Department of Transportation) است و به عنوان سازمان فدرال مسئول تنظیم مشخصات مایع ترمز برای وسایل نقلیه در ایالات متحده شناخته می‌شود. این مقررات کیفیت استاندارد محصول را برای ایمنی تضمین می‌کند.

روغن ترمز DOT 3

روغن DOT 3 یکی از محبوب‌ترین انواع روغن ترمز است و برای مدت بسیار طولانی مورد استفاده قرار گرفته است. روغن ترمز DOT 3 تازه نقطه جوش ۲۰۵ درجه سانتیگراد دارد؛ در صورت فرسودگی کامل، این میزان به ۱۴۰ درجه سانتیگراد کاهش می‌یابد. این امر باعث می‌شود احتمال جوشیدن مایع ترمز شما بسیار بیشتر شود. ترمز شدید، سراشیبی طولانی‌مدت، یدک کشیدن یا مسابقه دادن می‌تواند این فرآیند را سرعت بخشد.

از آنجایی که DOT 3 بسیار خورنده است، باید بسیار مراقبت بود. این مایع رنگ را از بین می‌برد و باید بلافاصله با استفاده از آب و صابون یا یک چربی‌گیر ساده تمیز شود.

روغن ترمز DOT 4

روغن DOT 4 عمدتا توسط خودروسازان اروپایی استفاده می‌شود، اما استفاده از آن در سایر نقاط جهان نیز توسط خودروسازان در حال گسترش است. مایع ترمز DOT 4 نقطه جوش بالاتری نسبت به DOT 3 دارد.

این نقطه جوش از ۲۳۰ درجه سانتیگراد شروع می‌شود. افزودنی‌های اضافی در DOT 4 به کاهش اسیدهایی که می‌توانند در اثر رطوبت تشکیل شوند، کمک می‌کند. در حالی که DOT 3 و 4 از نظر فنی قابل اختلاط هستند، اما این کار توصیه نمی‌شود. باید اشاره کنیم که DOT 4 معمولا دارای رنگ آبی اضافی است.

روغن ترمز DOT 5

روغن DOT 5 یک مایع ترمز بر پایه سیلیکون است و نقطه جوش بسیار بالایی در حدود ۲۶۰ درجه سانتیگراد دارد. معمولا به رنگ بنفش است تا از رنگ کهربایی DOT 3 و آبی دات 4 متمایز شود. این مایع مانند مایع ترمزهای بر پایه گلیکول، آب را جذب نمی‌کند، اما کف می‌کند و خارج کردن حباب‌های هوا بسیار دشوارتر است. به همین دلیل است که DOT 5 برای سیستم ترمز ABS توصیه نمی‌شود. روغن ترمز DOT 5 را نمی‌توان با هیچ مایع دیگری مخلوط کرد و چند برابر گران‌تر از DOT 3 است.

روغن ترمز DOT 5.1

روغن DOT 5.1 یک مایع ترمز بر پایه گلیکول با نقطه جوش مشابه مایع ترمزهای مسابقه‌ای DOT 4 است. معمولا به رنگ شفاف تا کهربایی است. در حالی که از نظر فنی با DOT 3 یا 4 قابل اختلاط است، اما این کار اصلا توصیه نمی‌شود. هزینه DOT 5.1 حدود ۱۴ برابر بیشتر از DOT 3 است.

ویژگی‌های روغن ترمز مناسب

به منظور حفظ امنیت خود و خودرو، درک ویژگی‌های روغن ترمز مناسب برای همه رانندگان ضروری است.

با توجه به اینکه کالیپرهای ترمز به‌شدت گرما تولید می‌کنند، مایع ترمز باید دارای نقطه جوش بالایی باشد تا از تبخیر و کاهش کارایی آن جلوگیری شود.

سایر ویژگی‌های حیاتی شامل ویسکوزیته بالا و داشتن افزودنی‌های ضد خوردگی است که طول عمر مایع ترمز را افزایش می‌دهد و بر عملکرد سیستم ترمز تاثیر منفی نمی‌گذارد.

از طرف دیگر، انتخاب مایع ترمز نامناسب می‌تواند منجر به آسیب سیستم ترمز شود. زیرا این مایع رطوبت را جذب می‌کند که منجر به کاهش نقطه جوش و درنتیجه افت کارآمدی سامانه ترمز می‌شود. این موضوع مخصوصا هنگام ترمزگیری‌های اضطراری، احتمال بروز حادثه یا بد عمل کردن ترمز را افزایش می‌دهد.

نشانه های زمان تعویض روغن ترمز

سیستم ترمز خودرو یکی از اجزایی است که به دلیل توی چشم نبودن، معمولا از آن غافل می‌شویم.اغلب تا زمانی که مشکلی پیش نیاید، به راه حل یا پیشگیری از آن فکر نمی‌کنیم. این مسئله در مورد روغن ترمز که هر روز به سختی کار می‌کند، کاملا مصداق دارد. به مرور زمان، روغن ترمز ممکن است بسوزد، تمام یا آلوده شود که باعث اختلال در عملکرد صحیح ترمز می‌شود. به دنبال این پنج نشانه باشید که نشان می‌دهد زمان تعویض روغن ترمز فرا رسیده است.

پدال ترمز نرم، فنری یا اسفنجی

هنگامی که روی پدال ترمز فشار می‌دهید، آیا احساس نرمی، اسفنجی، لق بودن یا حتی فنری بودن می‌کنید؟ آیا مجبورید پدال ترمز را تا انتها فشار دهید تا وسیله نقلیه شما را کُند و متوقف کند؟ این نشانه‌ای است که به تعویض روغن ترمز نیاز دارید. کمبود روغن ترمز باعث پر شدن لوله‌های ترمز با هوا و منجر به نرم شدن ترمزها می‌شود. پدال‌های ترمز اسفنجی هم ترسناک و هم خطرناک هستند و باید روغن ترمز خیلی زود تعویض شود.

روشن شدن چراغ هشدار ABS روی داشبورد

روشن شدن چراغ هشدار ABS روی داشبورد نشان‌دهنده مشکلی در سیستم ترمز ضد قفل شما است. این سیستم از قفل شدن چرخ‌ها در هنگام ترمزگیری برای جلوگیری از لغزش و حفظ کشش جلوگیری می‌کند. کمبود روغن ترمز به‌طور خودکار چراغ سیستم ABS را برای کمک به توقف ایمن وسیله نقلیه شما فعال می‌کند.

ترمزگیری ناکارآمد

ترمزهای خودرو باید سریع و پاسخگو باشند تا به شما کمک کنند در شرایط اضطراری ایمن بمانید. هر گونه تاخیر یا مشکلی در هنگام کاهش سرعت یا توقف وسیله نقلیه نشانه‌ای است که سیستم ترمز نیاز به سرویس دارد. چنین مشکلاتی می‌تواند نشانه نیاز به تعویض روغن ترمز باشد.

علل احتمالی دیگر شامل دیسک ترمز معیوب، لنت‌های ترمز فرسوده یا مشکلی در سایر اجزای سیستم ترمز است. ترمزگیری ناکارآمد همچنین می‌تواند ناشی از مشکلات اساسی مانند فرسودگی آج لاستیک، کمک فنرها یا میل موج‌گیر باشد. یک متخصص می‌تواند سیستم ترمز را بررسی کند و به شما بگوید برای ریکاوری کامل عملکرد ترمز به کدام سرویس نیاز دارید.

سروصدا یا بوهای عجیب هنگام ترمزگیری

اگر هنگام ترمزگیری متوجه صداهای عجیبی شدید، ممکن است  به دلیل کمبود روغن ترمز یا مشکل دیگری در سیستم ترمز باشد. صداهای رایج شامل صداهای ساییدگی یا جرجر است.
بوی سوختگی بعد از ترمز شدید می‌تواند به معنای سوختن روغن ترمز باشد.

در این صورت، باید وسیله نقلیه خود را به محل امنی منتقل کنید و به آن زمان دهید تا خنک شود. همچنین باید با یک مکانیک ماهر برای راهنمایی و تعیین وقت برای سرویس تماس بگیرید. رانندگی با روغن ترمز سوخته می‌تواند منجر به مشکلات جدی، از جمله خرابی ترمز و بروز حادثه شود.

تعویض روغن ترمز بر اساس برنامه تعمیر و نگهداری معمول

در صورت عدم وجود علائم دیگر، می‌توانید به برنامه تعمیر و نگهداری توصیه‌شده برای تعویض روغن ترمز رجوع کنید. به‌طور متوسط، شما هر ۳ سال یا هر ۵۰ هزار کیلومتر به تعویض روغن ترمز نیاز خواهید داشت.

چک کردن میزان روغن ترمز خودرو

روغن ترمز بخش حیاتی سیستم ترمز خودرو شماست، به همین دلیل مهم است که به‌طور مرتب میزان روغن ترمز را بررسی کنید تا مطمئن شوید که مخزن آن کاملا پر است و در شرایط خوبی قرار دارد.

گام اول: بررسی سطح روغن ترمز کار ساده و قابل انجامی توسط خودتان است و می‌توانید آن را در خانه انجام دهید. اولین قدم پس از یافتن محفظه موتور، باز کردن درپوش یا همان کاپوت است.

گام دوم: مخزن روغن ترمز خودرو را پیدا کنید. مخزن روغن ترمز خودرو معمولا در قسمت انتهای محفظه موتور، در سمت راننده یا سرنشین قرار دارد. این مخزن به‌طور معمول شبیه ظرفی با درپوش پلاستیکی مشکی و نشانگرهای زرد رنگ روی آن است. دقت کنید که آن را با مخزن روغن هیدرولیک فرمان اشتباه نگیرید.

گام سوم: سطح روغن ترمز را بررسی کنید. مخزن روغن ترمز دارای علائمی است که حداقل و حداکثر سطح روغن را نشان می‌دهد. اگر متوجه شدید که روغن زیر علامت حداقل قرار دارد، باید روغن داخل مخزن سرریز کنید تا به شاخص ماکسیمم برسد. البته باید پیش از این کار، از سلامت لنت ترمز و عدم سایش زیاد آن مطمئن شوید.

گام چهارم: با استفاده از روغن ترمز مناسب، مخزن را پر کنید. این مرحله باید با احتیاط دنبال شود. چندین نوع مختلف روغن ترمز وجود دارد و باید مطمئن شوید که از نوع مناسب برای خودرو خود استفاده می‌کنید. انواع DOT 3 و DOT 4 و DOT 5 و DOT 5.1 برخی از رایج‌ترین انواع روغن ترمز موجود در بازار هستند. هنگام پر کردن روغن ترمز از قیف استفاده کنید. به اندازه کافی روغن بریزید تا به نشانگر حداکثر برسد.

گام پنجم: پس از اتمام پر کردن مخزن روغن ترمز، مطمئن شوید که همه چیز به درستی بسته شده است (از جمله درپوش مخزن با واشر) و هر گونه روغن اطراف مخزن را کاملا تمیز کنید.

نحوه تعویض روغن ترمز ماشین

درپوش مخزن روغن ترمز را بردارید و مولتی متر را روی پایین‌ترین محدوده ولتاژ برای خواندن ولتاژ تنظیم کنید. یکی از پراب‌های مولتی متر را درون روغن ترمز و دیگری را روی بدنه پمپ ترمز قرار دهید. مقدار ولتاژ باید کمتر از ۰.۳ ولت باشد. اگر ولتاژ بالاتر باشد، نشان‌دهنده واکنش گالوانیزه است که حکایت از وجود رطوبت غیرمجاز در روغن ترمز دارد.

تخلیه روغن ترمز اضافی

از یک هیدرومتر قدیمی یا وسیله مشابه برای مکش مایع ترمز قدیمی از مخزن استفاده کنید. روغن ترمز دور ریخته شده را در ظرفی قرار دهید که به روشی سازگار با محیط زیست قابل دفع باشد.
توجه: در صورت ریختن روغن ترمز روی رنگ بدنه، بلافاصله با آب سرد آن را کاملا بشویید.

پر کردن روغن ترمز نو

مخزن پمپ ترمز را با روغن تمیز پر کنید تا به خط ماکس برسد. درب ظرف روغن ترمز را تا حد امکان سریع ببندید تا از آلودگی و تبخیر مایع جلوگیری شود.

هواگیری دستی سیستم ترمز

خودرو را به طور ایمن با جک بالا ببرید. پیچ هواگیری را که نزدیک چرخ و کالیپر است، باز کنید و از دستیار خود بخواهید به آرامی پدال ترمز را فشار دهد. در حالی که شلنگ هواگیری شفاف به داخل ظرفی وصل شده است، می‌توانید حباب‌های هوا را که خارج می‌شوند، مشاهده کنید. پیچ هواگیری را ببندید و از دستیار خود بخواهید به آرامی پدال را رها کند.

این فرآیند را ادامه دهید تا زمانی که دیگر حبابی از پیچ هواگیری خارج نشود و فقط روغن ترمز جدید جاری شود. پیچ هواگیری را ببندید و آن را طبق مشخصات سازنده سفت کنید. این فرآیند را برای هر یک از پیچ‌های هواگیری تکرار کنید.

بازرسی و تست

به دقت بررسی کنید تا مطمئن شوید هیچ نشتی از پیچ‌های هواگیری وجود ندارد و به درستی بسته شده‌اند. یک راه ساده برای انجام این کار آن است که از دستیار داخل خودرو بخواهید پای خود را روی پدال ترمز قرار دهد، گویی در حالت عادی رانندگی ترمز می‌کند.
حالا می‌توانید در حالی که فشار روی سیستم است، تمام نقاط هواگیری و اتصالات شلنگ را از نظر نشتی بررسی کنید و هرگونه مایعی را که ممکن است به دلیل شل بودن اتصالات قطعات نشت کند، بررسی کنید.

پس از اطمینان از صحت عملکرد، خودرو را پایین بیاورید. بررسی نهایی را به منظور یافتن نشتی در اطراف سیلندر ترمز یا پیچ‌های هواگیری انجام دهید. درپوش مخزن را تعویض و بررسی کنید که به‌طور کامل بسته شده باشد. هرگونه روغن ترمز ریخته‌شده را با آب تمیز و تازه بشویید. اکنون زمان آن است که فشار سیستم ترمز، سطح مایع و علائم بصری نشتی را دوباره بررسی کنید.

آخرین تست شامل بردن خودرو برای رانندگی به منظور اطمینان از عملکرد صحیح سیستم ترمز است. ترمز دستی را هم در این زمان چک کنید.

اگر فشار دادن پدال ترمز سخت شد، شلنگی را که به محفظه بوستر ترمز متصل می‌شود، بررسی کنید.

تفاوت روغن ترمز آبی و زرد

صرف نظر از سازنده یا برند، دو تفاوت اصلی بین فرمول‌های روغن ترمز زرد (DOT 3) و آبی (DOT 4) وجود دارد:

• روغن ترمز DOT 3 به‌طور معمول آب کمتری را از هوا در سیستم ترمز نسبت به DOT 4 در طول زمان جذب می‌کند. این بدان معناست که روغن ترمز DOT 3 نسبت به DOT 4 نیاز به تعویض کمتری دارد.
• روغن ترمز DOT 4 نقطه جوش بالاتری نسبت به DOT 3 دارد و آن را به انتخابی بهتر برای کاربردهای ترمز با دمای بالاتر، مانند خودروهای با عملکرد بالا، تبدیل می‌کند.
• روغن موتور دات ۴ از مواد اسیدی و خورنده کمتری استفاده می‌کند و طول عمر قطعات سیستم ترمز را افزایش می‌دهد.

نشانه های کم بودن روغن ترمز ماشین

اگر این نشانه‌ها و علائم را در خودرو مشاهده کردید، یعنی روغن ترمز خودرو کم است و باید طبق روشی که گفته شده، روغن اضافه کنید.

پدال ترمز سفت و نرم

پدال ترمز خودرو شما باید هنگام استفاده نرم و دارای مقاومت مناسب باشد. اگر احساس سستی دهد و حرکت آن ناهموار باشد یا مقاومت نداشته باشد، این می‌تواند نشانه‌ای از کمبود روغن ترمز باشد.

لرزش هنگام ترمزگیری

روغن ترمز به انتقال نیروی نرم در سیستم ترمز شما کمک می‌کند و کمبود آن می‌تواند منجر به ترمزگیری خشن‌تر شود. این مورد اغلب به صورت لرزش هنگام ترمز احساس می‌شود و نشانه‌ای از کمبود روغن ترمز یا خراب شدن سایر اجزاء مانند لنت ترمز و دیسک چرخ است.

فعال شدن ترمز ABS

اگر خودروی شما روغن ترمز کافی نداشته باشد، ممکن است متوجه شوید که ABS بیشتر فعال می‌شود.

صدا هنگام ترمزگیری

وجود صدا هنگام ترمزگیری علامت دیگری است که سیستم ترمز شما به طور روان کار نمی‌کند و هرگز نباید نادیده گرفته شود. این مورد همیشه به کمبود روغن ترمز اشاره نمی‌کند، اما همیشه نیاز به تعمیر و نگهداری را نشان می‌دهد.

نکات مهم برای خرید روغن ترمز

هنگام خرید روغن ترمز حتما از مراکز مجاز یا نمایندگی‌های شرکت خودروساز اقدام به انجام این کار کنید نوع روغن ترمز مناسب یا اصطلاحا دات آن را بشناسید و دقیقا همان مدل را استفاده کنید. جهت اطلاعات بیشتر می‌توانید با نمایندگی خودروساز و یا مکانیک‌های ماهر و معتبر در این زمینه مشورت کنید.

نتیجه گیری

روغن ترمز رکن اساسی سامانه ایمنی هر خودرو است و باید طی زمان‌های ۲ یا ۳ ساله تعویض شود، به خصوص در مناطق مرطوب و بارانی باید حتما این کار را انجام داد تا از خوردگی سیستم ترمز یا عملکرد ضعیف این سامانه تا حد امکان پیشگیری کرد. هنگام مراجعه برای سرویس دوره ای خودرو جهت تعویض روغن موتور خودرو حتما روغن ترمز را هم بررسی کنید. این کار را در سر موعد انجام دهید تا عمر مفید خودرو افزایش یابد. قبل از سفر تابستانی با خودرو یا پس از خرید خودرو نیز روغن ترمز را چک کنید. هنگام فروش خودرو کارکرده هم باید اطلاعات مربوط به سرویس دوره ای شامل زمان تعویض روغن ترمز را به خریدار بدهید.

سوال های متداول

آیا روغن ترمز تاریخ انقضا دارد؟

بله. روغن‌های ترمز تاریخ انقضا دارند و هنگام خرید باید به این نکته توجه کرد. در صورت گذشتن تاریخ انقضا خطر ترمز بریدن ماشین وجود دارد.

آیا می‌توان روغن ترمز DOT5 را به جای DOT4 به کار برد؟

خیر نباید به هیچ عنوان روغن ترمزهای مختلف را با یکدیگر ترکیب کرد.

آیا می‌توان روغن DOT3 را با DOT4 ترکیب کرد؟

به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود این کار را انجام دهید و به‌طور کلی نباید هیچ یک از روغن ترمزها مختلف را با یکدیگر ترکیب کرد. صرفا همان روغن ترمز مورد نظر سازنده خودرو را در ماشینتان استفاده کنید.

اگر روغن ترمز اشتباه استفاده کنیم، چه اتفاقی می‌افتد؟

احتمال خوردگی سیستم ترمز و یا ضعیف عمل کردن آن وجود دارد. بنابراین همیشه باید از روغن ترمز استاندارد و مطابق با دفترچه راهنمای ماشین استفاده کرد.

آیا می‌توان از روغن ترمز مصرف‌شده استفاده کرد؟

به دلیل جذب رطوبت و آلودگی نمی‌توان از روغن ترمز مصرف‌شده استفاده کرد، چراکه عملکرد سیستم ترمز را به شدت تحت تاثیر منفی قرار می‌دهد.

نویسنده: حسین باباپور