برای قرن‌ها، کنترل بزرگ‌ترین مراکز حمل‌ونقل جهان به امپراطوری‌ها کمک کرد تا گسترش پیدا کنند، جنگ راه بیندازند، فقر را کاهش دهند و طبقه متوسط را ایجاد کنند.

در این مسیر، بنادر دریایی از پست‌های تجارت و پایگاه‌های دریایی به اقتصاد‌هایی درون اقتصاد‌ها تبدیل شدند که روند جهانی شدن را سرعت بخشیدند و به مرور به اتصالات حیاتی برای جریان‌های انرژی، قطب‌های زیرساخت مانند خط آهن، نیروگاه‌های برق و مکان‌هایی برای تولیدات صنعتی، انبارداری و توزیع تبدیل شدند.

به نوشته بلومبرگ، در حال حاضر، دروازه‌های قدیمی و جدید برای تجارت دریایی به قلعه‌های اقتصادی در جریان گلاویز شدن قدرت‌های بزرگ در یک جهان چندقطبی تبدیل شده‌اند. بندر‌ها مسئول ۸۰ درصد از تجارت سالانه ۲۵ تریلیون دلاری در جهان هستند.

در همین حال، این بنادر در حال گذراندن فرآیند مجهز شدن به تکنولو‌ژی‌های دیجیتال، اتوماسیون و انرژی‌های سبز هستند که بسیار پرهزینه است؛ در واقع این کار نیازمند هزینه تخمینی در سطح ۲۰۰ میلیارد یورو (۲۱۶ میلیارد دلاری) در هر سال بوده و به شکل کلی برای یک دهه آینده، نیازمند ۲ تریلیون یورو است.

پیتر د لانگن، مالک و مشاور اصلی مشاوره بندر و لجستیک، مستقر در مالاگای اسپانیا، اعلام کرده: «اکنون بسیار واضح‌تر است که بنادر، دارایی‌های ژئوپولیتیکی محسوب می‌شوند.»

یک بررسی دقیق‌تر از هشت بندر بزرگ جهان که دارای بیشترین پویایی هستند، کمک می‌کند تا استراتژی‌های پیچیده‌ی به کارگرفته‌شده از سوی کشور‌ها مشخص شود: جاه‌طلبی‌های تجاری برای قدرت تولید، جست‌وخیز برای نفوذ در مناطق بی‌ثبات و رقابت برای کاهش خطرات ناشی از تغییرات آب‌وهوایی یا نیروی کار کمیاب.

سهم قابل توجه چین در حوزه فعال‌ترین بنادر جهان

در مسیر ثروت، شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، زمانی اعلام کرد یک کشور اول باید بنادر را بسازد. عنوان چین موسوم به کارخانه جهان، بدون سلطه آن بر تجارت دریایی، ممکن نبود. طبق تازه‌ترین رتبه‌بندی لویدز لیست، در میان ۱۰ بندر کانتینری بزرگ جهان، هفت بندر در چین قرار دارد و هیچ‌کدام در آمریکا یا اروپا نیستند.

با توجه به محموله‌هایی که از بنادر چین بارگیری می‌شوند، این کشور علی‌رغم تلاش‌های آمریکا اروپا برای متنوع‌سازی روابط تجاری خود، همچنان به عنوان پادشاه صادرات به حساب می‌آید.

سهم چین از حجم کانتینر‌ها در ۱۰۰ بندر بزرگ جهان، در سال گذشته میلادی به ۴۱/۳ درصد افزایش یافت که بالاتر از سهم ۴۰/۲ درصدی این کشور در سال ۲۰۲۲ است. این آمار یک دهه قبل‌تر در سطح ۳۶/۶ درصد قرار داشت. طبق‌های آمار‌های سال ۲۰۲۳ در این زمینه که به‌تازگی منتشر شده، باقی آسیا با اختلافی قابل توجه در رتبه دوم ایستاده است. در این میان، سهم آمریکای شمالی، ۷/۶ درصد و اروپا، ۷/۳ درصد است.

اخیرا، صعود سریع چین و تبدیل شدن این کشور به بزرگ‌ترین صادرکننده خودرو در جهان، باعث نگرانی کشور‌های دیگر شده است که پیش‌بینی می‌کنند به واسطه صادرات بی‌وقفه و قابل توجه چین، یک موج جدیدِ از دست رفتن مشاغل در این کشور‌ها ایجاد شود. در این میان، بندر شنژن به نگرانی‌ها افزوده است.

بندر شنژن در ژوئن ۲۰۲۳، صادرات خودرو از یک ترمینال جدید به نام «شیائومو» را آغاز کرد و در سال نخست فعالیت، ۲۰ هزار دستگاه خودرو از این بندر عرضه شد. تمرکز این بندر، بر صادرات خودرو‌های برقی شرکت بی‌وای‌دی بوده است که شرکت پیشتاز چین در زمینه تولید وسایل نقلیه الکتریکی محسوب می‌شود.

نزدیک بودن بی‌وای‌دی به این بندر، اجازه حمل‌ونقل بهینه‌تر خودرو‌ها به آن را می‌دهد، آن هم در شرایطی که برنامه‌هایی برای افزایش قابل توجه صادرات از این بندر در سال‌های آینده وجود دارد. ادغام شرکت‌های خصوصی، مناطق صنعتی و بندر‌های دولتی، نشان‌دهنده رویکرد استراتژیک چین به تجارت جهانی است؛ این استراتژی شامل تحکیم جایگاه دومین اقتصاد بزرگ جهان به عنوان یک قطب اصلی تولید در جهان است.

هند نمی‌خواهد از چین عقب بیوفتد

در همین حال، هند یک پروژه جاه‌طلبانه برای ساخت بزرگ‌ترین و عمیق‌ترین بندر خود در وادوان را آغاز کرده که برای تقویت تولید و قابلیت صادرات این کشور طراحی شده است. این بندر، بخشی از طرح ابتکاری نارندرا مودی، نخست‌وزیر این کشور، موسوم به «در هند تولید کنید» است.

بندر یادشده که در زمان تکمیل به یکی از بزرگ‌ترین بنادر جهان تبدیل خواهد شد، یک نقش حیاتی در کاهش هزینه‌های لجستیکی و ایجاد مسیر‌های تجاری جدید میان هند، خاورمیانه و اروپا ایفا خواهد کرد. با این حال، این پروژه با مخالفت جوامع محلی روبه‌رو شده که تنش‌ها در موضوع توسعه اقتصادی و تأثیر اجتماعی آن را برجسته می‌کند.

بندر استراتژیک در لهستان

در اروپا، بندر لهستان به نام «گِدِنیا» در حال به دست آوردن اهمیت استراتژیک است، چراکه یکی از گذرگاه‌های ناتو به حساب می‌آید، به‌ویژه با توجه به درگیری روسیه و اوکراین.

حضور ترمینال‌های تحت کنترل چین در نزدیکی این بندر لهستان باعث ایجاد نگرانی در میان مقامات آمریکایی و لهستانی شده است؛ امری که منجر به بحث درباره موضوعاتی مانند کنترل فزاینده بر این تأسیسات شده است. این شرایط بر اهمیت رو به رشد بنادر در زمینه امنیت در سطح جهان و استراتژی‌های ژئوپولیتیکی تأکید می‌کند.

یک افسر نیروی دریایی ایالات متحده از عرشه پرواز کشتی تهاجمی «یواس‌اس کی‌یرسارج» که در بندر گِدِنیا لنگر انداخته است، محافظت می‌کند.

بندر مهم بلژیک که بر کربن‌زدایی تمرکز دارد

در بندر آنتورپ – بروژ در بلژیک، تلاش‌ها برای تبدیل آن به یک پیشتاز در زمینه انرژی‌های پاک آغاز شده است. این بندر در حال سرمایه‌گذاری سنگین در زمینه کربن‌زدایی است و قصد دارد به یک قطب اصلی در زمینه واردات هیدروژن سبز (به هیدروژنی گفته می‌شود که در جریان تولید آن از سوخت‌های فسیلی استفاده نمی‌شود.) تبدیل شود؛ موضوعی که منعکس‌کننده رویکرد اروپا در زمینه دور شدن از سوخت‌های فسیلی است، به‌ویژه پس از بحران انرژیِ ناشی از آغاز جنگ روسیه علیه اوکراین.

تمرکز سنگاپور بر ساخت بندری با تمرکز بر اتوماسیون

سنگاپور که به عنوان یک قطب حمل‌ونقل جهانی شناخته می‌شود، خواهان به‌کارگیری همه‌جانبی فرآیند اتوماسیون است تا بتواند مزیت رقابتی خود را حفظ کند. این کشور به ادعای خود در حال ساخت بزرگت‌ترین ترمینال جهان است که در آن فرآیند اتوماسیون به‌طور کامل لحاظ شده و هدف از این کار، مدیریت محموله‌های بسیار بیشتر با تعداد نیروی کمتر است. این اقدام در راستای استراتژی سنگاپور در جهت تحکیم جایگاه خود به عنوان یک مرکز دریایی محسوب می‌شود.

تمرکز بنادر آمریکا بر کربن‌زدایی

در مقابل، بنادر حاضر در کالیفرنیای جنوبی به‌ویژه لس‌آنجلس و لانگ بیچ بر کربن‌زدایی تمرکز کرده‌اند و برنامه‌های جاه‌طلبانه‌ای برای استفاده از تجهیزات و وسایل نقلیه‌ای دارند که هیچ‌گونه آلودگی تولید نمی‌کنند. با این حال، این تلاش‌ها با چالش‌های قابل توجهی روبه‌رو هستند، از جمله هزینه‌های بالا، زیرساخت ناکافی و نااطمینانی سیاسی.

همچنین بندر جدید چانکی در پرو که چین صاحب آن است، در مسیر تبدیل شدن به مسیر ارتباطی کلیدی میان آمریکای جنوبی و آسیا قرار دارد و می‌تواند مسیر‌های تجاری سریع‌تری برای کالا‌هایی مانند مواد غذایی فاسدشدنی ارائه دهد. این بندر باعث افزایش تنش‌ها میان واشنگتن و پکن در منطقه شده است، چراکه مقامات آمریکایی نگران نفوذ فزاینده چین هستند.

این بنادر نه تنها در حال تطبیق پیدا کردن با تغییرات هستند، بلکه به شکل فعال در حال شکل دادن به تجارت جهانی آینده هستند که منعکس‌کننده تلاقی جاه‌طلبی‌های اقتصادی، استراتژی‌های ژئوپولیتیکی و مسئولیت‌های زیست‌محیطی با یکدیگر است.