طبق داده‌های وزارت صمت، در حال حاضر ۲۱ میلیون دستگاه خودروی سواری در کشور در حال تردد هستند که از این تعداد، یک میلیون و ۳۰۰ هزار دستگاه، معادل ۶ درصد از کل خودروها، به عنوان خودروهای فرسوده شناخته می‌شوند. اگر سن فرسودگی را ۱۵ سال در نظر بگیریم، این رقم به حدود ۳ میلیون دستگاه می‌رسد. همچنین، حدود ۶۰۰ هزار دستگاه خودروی فرسوده در ناوگان عمومی وجود دارد.
این خودروها نقش مهمی در آلودگی هوای کلانشهرهایی مانند تهران، مشهد، تبریز، اصفهان و اهواز دارند. بر اساس برآوردها، تنها در تهران، بیش از ۳۰ درصد از ذرات معلق خطرناک ناشی از همین خودروها وارد هوا می‌شود. در روزهای اخیر، تهران هوای آلوده و گرمی را تجربه کرده است.
خودروهای فرسوده منابع اصلی تولید آلاینده‌های خطرناک مانند CO، NOx، PM10 و PM2.5 هستند که مستقیماً سلامت انسان‌ها را تهدید می‌کنند. آمارهای وزارت بهداشت نشان می‌دهد که سالانه بیش از ۴۰ هزار مرگ زودرس در ایران به آلودگی هوا مرتبط است.
همچنین، فرسودگی این خودروها باعث افزایش مصرف سوخت، اتلاف انرژی و وابستگی بیشتر کشور به واردات بنزین و فرآورده‌های نفتی می‌شود. این موضوع فشار مضاعفی بر منابع مالی و زیست‌محیطی کشور وارد می‌کند.
از سال ۱۳۸۶ تا کنون، حدود ۲ میلیون و ۴۱۶ هزار خودروی فرسوده اسقاط شده است. در سال‌های قبل، اسقاط خودروهای فرسوده یکی از اولویت‌های دولت‌ها بود و مقرر شده بود که سالانه ۳۰ درصد از خودروهای فرسوده اسقاط شوند. اما به دلیل ممنوعیت واردات از سال ۱۳۹۷ و وابستگی اسقاط خودروهای فرسوده به واردات خودرو، این طرح به حال خود رها شد.
در سال ۱۴۰۲، با ابلاغ آئین‌نامه اسقاط خودروهای فرسوده، فرآیند اسقاط سرعت گرفت و شاهد اسقاط ۳۴۹ هزار خودروی فرسوده بودیم که رکورد اسقاط ۳۲۰ هزار دستگاه در سال ۱۳۹۳ را شکست.
رئیس هیئت عامل سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران اعلام کرده است که بر اساس برنامه هفتم توسعه، سالانه باید ۵۰۰ هزار خودروی فرسوده اسقاط شود. در سال ۱۴۰۲، حدود ۷۷ هزار دستگاه خودروی فرسوده اسقاط شده بود که این عدد در سال ۱۴۰۳ به ۳۲۰ هزار دستگاه رسید که بیانگر رشد ۳۵۵ درصدی است.
اسقاط خودروهای فرسوده نه تنها موجب نوسازی ناوگان حمل و نقل می‌شود، بلکه با اسقاط این تعداد خودرو در سال ۱۴۰۳، بالغ بر ۲.۶ میلیارد لیتر صرفه‌جویی در مصرف سوخت صورت گرفته است.
کارشناسان معتقدند که چند عامل مهم موجب ادامه تردد خودروهای فرسوده در سطح کشور شده است، از جمله افزایش شدید قیمت خودرو، تعطیلی یا رکود طرح‌های اسقاط و نوسازی، ضعف در اعمال قوانین مربوط به معاینه فنی و محدودیت تردد خودروهای آلاینده، و نبود مشوق‌های اقتصادی و مالی مناسب.
ابعاد اقتصادی بحران فرسودگی ناوگان حمل‌ونقل قابل توجه است. خودروهای فرسوده به‌طور میانگین دو تا سه برابر خودروهای جدید سوخت مصرف می‌کنند. این موضوع در کشوری که یارانه‌های سنگینی برای بنزین پرداخت می‌کند، بار مالی بسیار سنگینی برای دولت ایجاد کرده است.
همچنین، تردد خودروهای فرسوده یکی از اصلی‌ترین عوامل آلودگی شدید هوا و افزایش مرگ‌ومیر ناشی از آن هستند. خودروهای فرسوده به دلیل نداشتن فیلترها و استانداردهای زیست‌محیطی، منبع اصلی ذرات معلق، منوکسید کربن و ترکیبات نیتروژن‌دار هستند.
برای کاهش بحران خودروهای فرسوده، متخصصان راه‌حل‌های متعددی پیشنهاد کرده‌اند، از جمله اختصاص تسهیلات ویژه نوسازی خودرو با بازپرداخت بلندمدت، معافیت‌های مالیاتی برای خریداران خودروهای کم‌مصرف یا هیبریدی، اعمال جریمه‌های سنگین برای تردد خودروهای فاقد معاینه فنی، و سرمایه‌گذاری دولتی و خصوصی در مراکز اسقاط و بازیافت خودرو.
در نهایت، تردد گسترده خودروهای فرسوده در کشور، تهدیدی برای سلامت و محیط زیست، و مانعی بزرگ برای توسعه پایدار شهری و اقتصادی است. مقابله با این بحران، تنها با همکاری میان دولت، نهادهای مسئول، خودروسازان و مردم ممکن خواهد بود.