اینجا نه صحنه‌ای از فیلم‌های وسترن است و نه دوئلی در دشت‌های تگزاس؛ اینجا چند کیلومتر آن‌سوتر از تبریز است، در دل کوهستانی خاموش، اما پرهیاهو. جایی که از ۹ سال پیش، بوی باروت و طمع بر خاکش سایه افکند و از ۷ سال قبل، چنگ و دندان چپاول‌گران به جانش افتاد.

سه سال است که اندریان دیگر معدن نیست، بازار است؛ بازاری سیاه و خاموش. غیربومی‌ها برای ورود، باج می‌دهند، موتورهایی بی‌پلاک، قاطرهایی با پالان پاره و پیکان‌هایی رهاشده در گوشه جاده، گواهی‌اند بر شبیخون شبانه صدها حفّار. خاک، بی‌صدا می‌گریزد از دل کوه و مردم چشم بر آن دارند، بی‌آنکه نصیبی ببرند.

اندریان، معدن رگه‌ای است، نه توده‌ای. طلا در رگه‌هایی نهفته است که طولشان تا ۳۰۰ متر می‌رسد و عمقی دارند تا ۱۵۰ متر. در این سال‌ها، طلای اندریان نه گنجینه ملی که لقمه‌ای چرب برای چپاولگران شده است. 

قانون می‌گوید که «برداشت بدون مجوز، تصرف در اموال عمومی است» اما همین قانون گاه تنها ناظر بوده و در این مدت چپاول‌گران با دینامیتی از ماده طمع، در دل کوه شکاف زده‌اند.
حالا پس از گذشت سال‌ها از این وضعیت، مسئولان استان مدعی هستند که با طرح ضربتی، دست چپاولگران را از این معدن کوتاه کرده‌اند تا بالاخره منافع این معدن تنها نصیب افرادی خاص و سودجو نشود.

وهابی، مدیر این معدن روایتی از فعالیت حفاران غیرمجاز در طول سالیان گذشته دارد. او می‌گوید: این افراد با سلاح‌های سردوگرم به سمت معدن راهی شده و در بسیاری از اوقات، دستگاه‌های حفاری شرکت را شکسته و آتش می‌زدند.

او ادامه می‌دهد: با وجود این افراد، تولیدات ما به حدی محدود شده بود که به‌سختی، حقوق کارکنان را تأمین می‌کردیم.

وهابی از حفاری چاه‌های غیرمجاز در گوشه‌گوشه معدن می‌گوید و ادامه می‌دهد: حتی بر سر هر چاه اسم هم نوشته‌اند. هر دو سه متر برای یک نفر است.

طبق گفته وهابی، عمق چاه‌ها در امتداد رگه تا ۱۶۰ متر نیز برآورد می‌شود و حتی چاه‌هایی وجود دارند که حفاران به علت محدود بودن ارتفاع بالابرها، برای رسیدن به عمق، سه بالابر را پشت‌سرهم قرار داده‌اند.

مدیر معدن ادامه می‌دهد: این حفاران در رگه‌هایی که سنگ سخت دارد نیز، انفجار راه می‌انداختند و البته باید توجه داشت که مواد منفجره، دست‌ساز خود افراد است. در چند مدت اخیر، افراد زیادی به دلیل انفجار و ریزش چاه‌ها، فوت کرده‌اند.

۴۰ فوتی حاصل طمع حفّاران غیرمجاز

مهراب داوری، معاون امنیتی و انتظامی استانداری آذربایجان شرقی نیز از تلاش‌ها برای جمع‌آوری حفّاران غیرمجاز در این منطقه می‌گوید. جایی که به گفته داوری، نزدیک به ۴۰ مورد مرگ و اتفاقات ناخوشایند را تجربه کرده است.

داوری دراین‌خصوص می‌گوید: به دلیل وجود حفّاران غیرمجاز، حقوق اولیه دولتی در طول این سال‌ها حاصل نشده است درحالی‌که اگر این امر توسط بهره‌بردار اصلی صورت می‌گرفت، عایدی موردنظر به دولت می‌رسید.

به گفته معاون استاندار آذربایجان‌شرقی، بالای پنج هزار نفر حفّار غیرمجاز در این معدن فعالیت داشته و حفّاری غیرمجاز انجام می‌دادند که حدود ۵۰۰ حلقه چاه و تونل کوچک و بزرگ در محدوده اندریان توسط این افراد، حفر شده است.

وی ادامه می‌دهد: علاوه بر قتل و مرگ‌هایی که در طول این مدت بر سر حفّاری و برداشت از این معدن شاهد بوده‌ایم، پول‌های بی‌ریشه و کثیفی از این طریق وارد اقتصاد منطقه شده که اینها ناشی از غفلت دستگاه‌های متولی و عدم توانمندی شرکت در حفاظت از معدن بوده است.

داوری در خصوص بهره‌بردار خارجی این معدن نیز ابراز می‌کند: این بهره‌بردار یک شرکت گرجی است که تاکنون صاحب صلاحیت بوده و قطعاً ما نیز زمانی می‌توانیم از سرمایه‌گذار انتظار درستی داشته باشیم که زیرساخت‌های لازم به‌خصوص امنیت را تأمین کنیم.

صابر پرنیان، مدیرکل صمت استان نیز این معدن را از بابت عیار طلا جزو معادن نادر دنیا عنوان کرده و می‌گوید: میزان ذخیره این معدن هشت و نیم میلیارد تن است. در رگه‌های خاص این معدن برداشت دو تن سنگ معادل ۴۰۰ گرم طلا است.

وی ادامه می‌دهد: حجم برداشت‌ها توسط حفّاران در طول سالیان اخیر بسیار بالا بوده و حفّاران غیرمجاز نیز به دلیل توانمندی تجربی، دست به‌ رگه‌هایی پرعیار زده‌اند.

پرنیان اعتبار این معدن را از سال ۱۳۹۰ و به مدت ۲۱ سال عنوان کرده و می‌افزاید: پس از طی این مدت، دولت می‌تواند اجازه ادامه یا لغو بهره‌برداری را دهد. البته باید در نظر گرفت که بهره‌بردار تعهدات قانونی دارد اما حفّاران غیرمجاز با عوامل این بهره‌بردار نیز برخورد قهری داشته‌اند.

مدیرکل صمت استان ادامه می‌دهد: بهره‌بردار حاضر باید اصول فنی و درست، بهداشت عمومی، حفظ منابع طبیعی و پرداخت حقوق دولتی را رعایت کند و در غیر این صورت امکان سلب صلاحیت دارد.

محمدحسین حسن‌زاده، مدیرکل محیط‌زیست آذربایجان شرقی نیز می‌گوید: فعالیت پنج هزار نفر حفّار غیرمجاز در این معدن سبب می‌شد تا نتوانیم ارزیابی‌های درستی از بابت زیست‌محیطی داشته باشیم. 

وی با بیان اینکه فعالیت‌های معدن به سمت باج‌خواهی و اقدامات خودسرانه به‌پیش می‌رفت، ابرازمی‌دارد: به دنبال این موضوع، هم غارت اموال عمومی را شاهد بودیم و هم تهدید بالقوه محیط‌زیست را.

حسن‌زاده با بیان اینکه بهره‌برداری از معدن به‌صورت ذاتی، آلاینده است، تصریح می‌کند: ما به دنبال به حداقل رساندن این آلایندگی و به کنترل درآوردن آن هستیم اما وجود حفّاران غیرمجاز مانع این امر بود. 

این روزها، اندریان همچنان زخمی است؛ زخمی از طمع، نابرابری و بی‌عدالتی. مسؤولان آذربایجان‌شرقی از تحت کنترل بودن اوضاع در معدن اندریان می گویند اما باید منتظر بود و دید که این وضعیت ادامه دار و مستمر خواهد بود یا نه.