چرخش ژئوپلیتیک در تجارت خودرویی ایران
بررسی داده‌های رسمی تجارت خارجی ایران در سال ۱۴۰۳ نشان می‌دهد که نقشه مبادی واردات خودرو و نیرو محرکه کشور با تحولی چشمگیر مواجه شده است. برای نخستین‌بار، چین با سهمی ۳۲ درصدی در صدر کشورهای صادرکننده این اقلام به ایران قرار گرفته و امارات متحده عربی، که طی یک دهه گذشته بازیگر اصلی این عرصه بوده، با افتی قابل‌توجه، به رتبه پنجم با سهم ۱۰ درصدی سقوط کرده است.
از امارات به چین؛ تغییر مسیر استراتژیک تجارت خودرو
تا سال‌های پیش از تشدید تحریم‌های بین‌المللی، امارات نقش کلیدی به‌عنوان واسطه سنتی برای واردات خودرو و قطعات به ایران ایفا می‌کرد. بسیاری از خودروهای برندهای ژاپنی، کره‌ای و حتی اروپایی، از طریق بنادر امارات وارد کشور می‌شدند. با آغاز دور جدید تحریم‌ها از سال ۱۳۹۱ به بعد، این نقش حتی پررنگ‌تر نیز شد، چراکه امارات به نقطه‌ای امن برای دور زدن تحریم‌ها و تسهیل مبادلات مالی بدل شده بود.
اما در سال ۱۴۰۳ شاهد اتصال مستقیم زنجیره تأمین خودرو و نیرو محرکه ایران به چین هستیم. افزایش سهم واردات از چین به ۳۲ درصد، نشان‌دهنده تقویت ارتباط مستقیم با خودروسازان و قطعه‌سازان چینی است. چین نه‌تنها خودروهای کامل (CBU) به ایران صادر می‌کند، بلکه تأمین‌کننده عمده قطعات فنی، پیشرانه، گیربکس و سایر مجموعه‌های نیرو محرکه برای مونتاژ در داخل کشور نیز هست.
آلمان، شریک غیرمنتظره در تأمین قطعات فنی
رتبه دوم در میان صادرکنندگان به ایران، متعلق به آلمان با سهم ۲۷ درصدی است. با توجه به موانع سیاسی و تحریم‌ها، این سهم بالا نمی‌تواند به واردات خودروهای کامل مرتبط باشد. بلکه عمدتاً مربوط به واردات سیستم‌های فنی پیشرفته، قطعات مهندسی، سیستم‌های انتقال قدرت و اجزای حساس نیرو محرکه است. این اقلام احتمالاً برای پروژه‌های خاص، خطوط مونتاژ یا خودروهای تجاری سطح بالا مورد استفاده قرار می‌گیرند.
نقش منطقه‌ای ترکیه و هنگ‌کنگ
هنگ‌کنگ با سهم ۲۰ درصدی، جایگاه سوم را در میان مبادی وارداتی ایران در این حوزه دارد. این منطقه با توجه به نقش خود به‌عنوان مرکز ترانزیت خودروهای خاص و لوکس، به‌ویژه برندهای آلمانی و انگلیسی، کانالی مهم برای ورود خودروهای خاص به ایران است.
در رتبه چهارم، ترکیه با سهم ۱۲ درصدی قرار دارد. بخشی از این واردات می‌تواند مربوط به خودروهای سبک تجاری، ون‌ها یا قطعات یدکی باشد. ترکیه به دلیل همسایگی و سابقه همکاری صنعتی، همچنان یکی از مسیرهای قابل‌اتکای واردات محسوب می‌شود.
جایگاه‌های حاشیه‌ای با معنا: عمان و هلند
در انتهای جدول، عمان با ۵ درصد و هلند با ۳ درصد قرار دارند. عمان تلاش دارد با استفاده از روابط خوب با ایران و کاهش نقش امارات، نقش واسطه‌گری تجاری در منطقه را از آن خود کند. هلند نیز به‌احتمال زیاد تأمین‌کننده قطعات خاص، تجهیزات فنی یا ماشین‌آلات تخصصی مرتبط با مونتاژ خودرو است.
جدول سهم کشورهای صادرکننده خودرو و نیرو محرکه به ایران در سال ۱۴۰۳
| رتبه | کشور | سهم از کل واردات (%) | توضیحات |
| — | — | — | — |
| ۱ | چین | ۳۲٪ | واردات مستقیم خودرو و قطعات؛ بازیگر اصلی مونتاژ در ایران |
| ۲ | آلمان | ۲۷٪ | قطعات فنی، مهندسی و سیستم‌های انتقال قدرت |
| ۳ | هنگ‌کنگ | ۲۰٪ | ترانزیت خودروهای خاص، به‌ویژه برندهای لوکس |
| ۴ | ترکیه | ۱۲٪ | خودروهای سبک تجاری، قطعات یدکی و همکاری صنعتی منطقه‌ای |
| ۵ | امارات متحده عربی | ۱۰٪ | کاهش نقش به دلیل سیاست‌های جدید و محدودیت‌های بانکی |
| ۶ | عمان | ۵٪ | تلاش برای جایگزینی امارات به‌عنوان واسطه منطقه‌ای |
| ۷ | هلند | ۳٪ | واردات قطعات خاص و تجهیزات فنی |
چین، بازیگر مسلط آینده صنعت خودرو در ایران؟
با توجه به محدودیت‌های ژئوپلیتیک، فشار تحریم‌ها، کاهش نقش واسطه‌ها و تمایل دولت ایران به همکاری‌های راهبردی با شرق، به‌نظر می‌رسد چین در آینده نه‌تنها در حوزه خودرو، بلکه در سایر بخش‌های صنعتی نیز تأمین‌کننده اصلی ایران باقی خواهد ماند.
با این حال، هرگونه تغییر در فضای سیاسی بین‌المللی یا احیای روابط ایران با اروپا و آمریکا، می‌تواند آرایش این جدول را به‌کلی دگرگون سازد. تا آن زمان، جهت‌گیری شرق‌محور در تجارت خودرو ایران ادامه خواهد داشت و چین نقش خود را بیش از پیش تثبیت خواهد کرد.