آیا واقعا مجوز استفاده از موتورهای برقی برای زنان صادر شده است؟ تبلیغات برخی شرکت‌های تولیدکننده یا عرضه‌کننده موتورسیکلت به گونه‌ای است که بانوان را به خرید موتورهای برقی سبک یا اسکوترهای برقی ترغیب می‌کند، اما لازم است خریداران از محدودیت‌های قانونی آگاه باشند.
اینکه شرکت‌های فعال در حوزه موتورسیکلت وارد بازاری شده‌اند که برای نیمی از جامعه بسته است، بیش از آنکه نشانه پیشرفت باشد، بیانگر یک تناقض تلخ است؛ جایی که بازاریابی خلاء قانونی را به فرصت فروش تبدیل می‌کند.
برخی از شرکت‌های تولیدکننده یا واردکننده موتورسیکلت با استفاده از واژگان فریبنده‌ای مانند اسکوتر شهری “مناسب بانوان”، “تخفیف ویژه روز دختر” یا “بدون نیاز به گواهینامه” عملاً محصولاتی را در ویترین قرار می‌دهند که زنان عملاً اجازه استفاده قانونی و حقوقی از این وسایل را در معابر عمومی ندارند؛ حتی اگر بحث برقی بودن یا سرعت پایین این اسکوترها مطرح باشد، باز هم بر اساس قوانین فعلی راهنمایی و رانندگی، استفاده از وسیله نقلیه موتوری در شهرها بدون گواهینامه ممنوع است، فارغ از نوع سوخت یا طراحی.
از نگاه کارشناسان حقوقی، این شیوه تبلیغ نه تنها مصداق فریب مصرف‌کننده است، بلکه نشانه‌ای از یک ناهماهنگی جدی بین فضای تبلیغاتی بازار و چهارچوب‌های قانونی است.
حال این سوال پیش می‌آید که چنانچه زنان حق موتورسواری در معابر را ندارند، چرا نهادهای نظارتی اجازه رسمی تبلیغ چنین محصولاتی را در رسانه ملی و شبکه‌های اجتماعی می‌دهند.
تناقض قانونی در اعطای گواهینامه موتورسیکلت
قانون در ایران به یک نوجوان ۱۶ ساله که هنوز حتی به سن رای دادن نرسیده است، اجازه دریافت گواهینامه موتورسیکلت می‌دهد، در حالی که زنان در هر سنی از این حق محروم هستند.
این تناقض تنها یک نقص قانونی نیست، بلکه بازتابی از یک سیاست‌گذاری تبعیض‌آمیز جنسیتی است که حقوق شهروندی زنان را در سکوت و بی‌اعتنایی نهادهای رسمی زیر پا گذاشته است.
آیا جنسیت معیار عقلانیت و مسئولیت‌پذیری است یا بلوغ اجتماعی و فردی؟!
گواهینامه موتورسیکلت برای زنان در افغانستان
در بیشتر کشورهای همسایه ایران، از جمله ترکیه، ارمنستان، آذربایجان، عراق و افغانستان، زنان می‌توانند گواهینامه موتورسیکلت دریافت کنند.
در کشورهای اروپایی مانند آلمان و فرانسه، تاکید اصلی بر آموزش ایمنی و آزمون است، نه جنسیت.
در همه این کشورها، مبنای دریافت گواهینامه، توانایی فنی، مهارت رانندگی و آگاهی از قوانین راهنمایی و رانندگی است.
در حالی که در کشور ما بسیاری از مردان تنها به واسطه مذکر بودن، از سنین خیلی پایین‌تر و از طریق آزمون و خطا در خیابان‌ها، راندن موتورسیکلت را فرا گرفتند، حال آنکه حتماً شما هم بارها در گذرهای روزمره، نوجوانانی را دیده‌اید که دو یا چند نفره، سوار بر یک موتور و بدون گواهینامه و کوچک‌ترین تجهیزات ایمنی، به مدارس رفت‌وآمد می‌کنند.
استفاده از عنوان مخصوص بانوان برای فروش بیشتر
برخی شرکت‌های عرضه‌کننده موتورسیکلت از عبارت‌هایی مانند “مناسب بانوان” یا “طراحی شده برای بانوان” استفاده می‌کنند تا ظاهر سبک‌تر و طراحی ساده‌تر موتورهای برقی را با ذائقه عمومی زنان هماهنگ جلوه دهند، مخاطب هدف را گسترده‌تر کنند و از مناسبت‌هایی مانند روز دختر برای جذب مشتری بهره ببرند، از سوی دیگر، از فضاهای باز تبلیغاتی، به‌ویژه در صدا و سیما یا شبکه‌های اجتماعی، برای دیده‌شدن بیشتر بهره می‌برند.
می‌فروشیم چون ممنوع نیست، اما شما حق راندن ندارید!
در قوانین ایران به صراحت ممنوعیتی برای فروش موتور یا اسکوتر برقی به زنان وجود ندارد، بنابراین شرکت‌ها مجازند آن را به هر مشتری، از جمله زنان، بفروشند، حتی چنانچه مشتری بعدها اجازه استفاده قانونی از آن را نداشته باشد؛ این همان تناقض است: می‌فروشیم چون ممنوع نیست، اما شما حق راندن ندارید، چون ممنوع است.
در واقع، برخی شرکت‌های تولیدکننده یا عرضه‌کننده موتورسیکلت با استفاده از شکاف قانونی و خلاء نظارتی، سعی دارند محصولات خود را با برچسب “مناسب بانوان” به فروش رسانند؛ آنچه فروخته می‌شود، به یقین حق استفاده را تضمین نمی‌کند.
اسکوتر برقی چیست؟
تعدادی از این وسایل حمل‌و‌نقل در محدوده‌ای از توان و سرعت قرار دارند که هنوز در قوانین راهنمایی و رانندگی، تعریف مشخصی برای آن وجود ندارد؛ و برخی شرکت‌ها این ابهام را دستاویزی قرار داده‌اند تا ادعا کنند برای استفاده از آنها نیازی به گواهینامه نیست، در حالی که پلیس راهور در موارد متعددی، آنها را مشمول قوانین موتورسیکلت می‌داند.
بازار به دنبال فروش است، از سوی دیگر دولت درگیر کنترل اجتماعی زنان است، بنابراین در این میان، زنان گیر افتاده‌اند. پس موتوری وجود دارد که ظاهرش مناسب زنان است، شرکت تبلیغ می‌کند، اما قانون می‌گوید نمی‌توانی سوار شوی!
اسکوترهای برقی نوعی وسیله نقلیه شخصی است که با باتری شارژ می‌شود و معمولاً وزن کم، سرعت محدود و صدای اندک دارد؛ این وسایل در کشورهای مختلف به عنوان وسیله شهری کم‌مصرف و دوستدار محیط زیست شناخته می‌شود.
در ایران، با توجه به ظاهر کوچک‌تر، سبک‌تر و سهولت استفاده، اسکوترهای برقی به عنوان گزینه زنانه تبلیغ می‌شود؛ اما مسئله اینجاست که پلیس بسیاری از این اسکوترهای برقی را در دسته موتورسیکلت طبقه‌بندی کرده و برای استفاده آن در معابر شهری، نیاز به گواهینامه است؛ در نتیجه، زنان همچنان با همان مانع قانونی روبرو هستند.
اصلاح فرهنگ رانندگی موتورسیکلت در ایران با حضور زنان
در شرایطی که بخش زیادی از موتورسواران مرد در سطح شهرها، اغلب بدون کلاه ایمنی رانندگی می‌کنند، قوانین را نادیده می‌گیرند و سهم بالایی از تصادفات را به خود اختصاص می‌دهند، صدور گواهینامه برای زنان می‌تواند نقطه عطفی در بازتعریف فرهنگ رانندگی با موتورسیکلت در کشور باشد.
در شرایطی که کمتر از ۳۰ درصد از موتورسواران در کشور از کلاه ایمنی استفاده می‌کنند و حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد مرگ‌و‌میر ناشی از تصادفات موتورسیکلت به دلیل ضربات به سر و صورت اتفاق می‌افتد، زنان به دلیل دقت بالاتر، رعایت قوانین و تمایل به نظم اجتماعی، می‌توانند الگوهای تازه‌ای از موتورسواری قانون‌مدار به جامعه ارائه دهند؛ آنچه در بسیاری از کشورهای اروپایی نیز تجربه شده است، آنجا که ورود زنان به حوزه‌های سنتی مردانه توانسته است نظم و دقت را افزایش دهد و به شکل موثری به کاهش سوانح با استفاده از تجهیزات ایمنی مانند کلاه و ارتقای نظم شهری کمک کند.
شاید بهتر باشد به جای تکرار ممنوعیت‌ها، به توانایی زنان در تغییر مثبت فرهنگ عمومی اعتماد کنیم؛ مشارکت زنان در این حوزه نه تنها یک تهدید تلقی نمی‌شود، بلکه می‌تواند به عنوان یک فرصت اصلاحی دیده شود.
خلاصه کلام اینکه تبلیغات فریبنده‌ای که در حوزه فروش موتورسیکلت‌های سبک برقی صورت می‌گیرد، تنها این پیام را به ذهن متبادر می‌سازد که شما می‌توانید بخرید، اما حق ندارید سوار شوید!