قیمت‌گذاری دستوری؛ ترمزی بر پیشرفت صنعت خودرو ایران

وقتی دولت‌ها به‌جای بازار، فرمان قیمت را در دست بگیرند، نتیجه چیزی جز صف‌های طولانی، زیان‌های میلیاردی، فساد سیستماتیک و صنعتی زمین‌گیر نیست. در ایران، قیمت‌گذاری دستوری نه‌تنها صنعت خودرو، بلکه صنایع دیگر را نیز با چالش‌های اساسی مواجه کرده و به‌جای حمایت از مصرف‌کننده، به رانت‌خواری و نارضایتی عمومی دامن زده است.

از تنظیم بازار تا تخریب بازار؛ مسیر معکوس یک سیاست

قیمت‌گذاری دستوری برای کنترل قیمت‌ها و حمایت از مصرف‌کننده وضع شد. اما کارشناسان اقتصادی معتقدند این سیاست به مرور زمان باعث تخریب ساختار رقابتی و راندمان تولید شده است.

دکتر تیمور رحمانی، استاد اقتصاد دانشگاه تهران، می‌گوید: وقتی دولت برای سال‌ها قیمت را زیر قیمت واقعی نگه می‌دارد، تولیدکننده انگیزه‌ای برای نوآوری و بهبود ندارد و مصرف‌کننده نیز به‌جای سود، با صف، کمبود و کالای بی‌کیفیت مواجه می‌شود.

صنعت خودرو؛ زیان در مقیاس صنعتی

بررسی‌های مالی نشان می‌دهد:
– ایران‌خودرو: زیان انباشته بیش از 130 هزار میلیارد تومان
– مجموعه سایپا: زیان انباشته بیش از 100 هزار میلیارد تومان
– زیان هر دستگاه خودرو: حدود 100 میلیون تومان

سعید مدنی، مدیرعامل پیشین سایپا، می‌گوید: قیمت‌گذاری دستوری باعث شد تا خودروساز مجبور شود هر خودرو را با زیان تحویل دهد. این روند در هیچ جای دنیا پایدار نمی‌ماند.

مقایسه با جهان؛ مسیر ایران اشتباه است؟

مقایسه‌ای از تولید، سود و سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه:

| شرکت | تولید | سود | سرمایه‌گذاری تحقیق و توسعه |
|————–|————|—————-|————————————|
| تویوتا | 10 میلیون | 28.1 میلیارد دلار | 5.5٪ |
| هیوندای | 7.2 میلیون | 17.5 میلیارد دلار | 3.8٪ |
| فولکس‌واگن | 8.9 میلیون | 18.6 میلیارد یورو | 6.2٪ |
| ایران‌خودرو | 600 هزار | زیان‌ده | کمتر از 0.2٪ |

در مقایسه با خودروسازان بزرگ جهانی، مسیر صنعت خودروی ایران به‌وضوح از استانداردهای موفق جهانی فاصله دارد.

دارو:

قیمت‌گذاری دولتی باعث شد برخی داروهای حیاتی از بازار ناپدید شوند.

لبنیات:

در سال 1401، کارخانه‌های بزرگ لبنی از جمله «پگاه» اعلام کردند که مجبور به کاهش تولید شده‌اند چون قیمت‌های مصوب پایین‌تر از هزینه واقعی تولید بود.

برق:

قیمت غیرواقعی برق، باعث زیان شدید نیروگاه‌ها و افت سرمایه‌گذاری در انرژی تجدیدپذیر شده است.

مصرف‌کننده هم ناراضی است

نظرسنجی ایسپا 1402 نشان می‌دهد:
– 73٪ مردم از کیفیت خودرو ناراضی‌اند
– 82٪ قرعه‌کشی خودرو را ناعادلانه می‌دانند
– 55٪ ترجیح می‌دهند خودروی خارجی دست‌دوم بخرند

دکتر فریال مستوفی، عضو اتاق بازرگانی تهران، می‌گوید: سیاست‌های دستوری فقط تولید را ضعیف نمی‌کند، اعتماد عمومی را هم نابود می‌کند.

پایان بازی با قیمت‌های دستوری؛ بازگشت به عقلانیت بازار

قیمت‌گذاری دستوری، برخلاف نیت اولیه، به اقتصاد ایران صدمه زده است. راه نجات، بازگشت به مکانیزم‌های بازار، حمایت هدفمند و رقابت‌پذیری واقعی است.