از تنظیم بازار تا تخریب بازار؛ مسیر معکوس یک سیاست
قیمت‌گذاری دستوری به عنوان ابزاری برای کنترل قیمت‌ها و حمایت از مصرف‌کنندگان به کار گرفته شده است. با این حال، کارشناسان اقتصادی معتقدند که این سیاست در بلندمدت به تخریب ساختار رقابتی بازار و کاهش کارایی تولید منجر شده است.
به گفته تیمور رحمانی، استاد اقتصاد دانشگاه تهران، وقتی دولت قیمت‌ها را برای مدت طولانی پایین‌تر از قیمت واقعی نگه می‌دارد، تولیدکنندگان انگیزه‌ای برای نوآوری و بهبود ندارند و در نتیجه، مصرف‌کنندگان با کمبود، صف، و کالاهای بی‌کیفیت مواجه می‌شوند.
صنعت خودرو؛ زیان در مقیاس صنعتی
بررسی‌های مالی نشان می‌دهد که ایران‌خودرو و سایپا به ترتیب با زیان انباشته بیش از 130 هزار میلیارد تومان و 100 هزار میلیارد تومان مواجه هستند. زیان هر دستگاه خودرو نیز حدود 100 میلیون تومان برآورد می‌شود.
سعید مدنی، مدیرعامل پیشین سایپا، معتقد است که قیمت‌گذاری دستوری باعث شده است تا خودروسازان با زیان تولید کنند و این روند در هیچ کجا پایدار نیست.
مقایسه با جهان؛ مسیر ایران اشتباه است؟
مقایسه‌ای بین خودروسازان ایرانی و جهانی نشان می‌دهد که شرکت‌هایی مانند تویوتا، هیوندای، و فولکس‌واگن با تولید انبوه و سودآوری قابل توجهی همراه هستند و بخش قابل توجهی از درآمد خود را صرف تحقیق و توسعه می‌کنند. در مقابل، ایران‌خودرو با تولید حدود 600 هزار دستگاه، نه تنها سودی ندارد بلکه با زیان سنگین عملیاتی مواجه است و سهم تحقیق و توسعه در آن کمتر از 0.2 درصد برآورد می‌شود.
این شکاف عمیق نشان می‌دهد که سیاست‌هایی چون قیمت‌گذاری دستوری نه تنها صنعت را از مسیر رقابت‌پذیری دور کرده است بلکه چرخه نوآوری، سودآوری، و توسعه پایدار را نیز مختل کرده است.
صنایع دیگر نیز از این سیاست آسیب دیده‌اند:
– دارو: قیمت‌گذاری دولتی باعث ناپدید شدن برخی داروهای حیاتی از بازار شده است.
– لبنیات: کارخانه‌های بزرگ لبنی در سال 1401 اعلام کردند که به دلیل قیمت‌های مصوب پایین‌تر از هزینه واقعی تولید، مجبور به کاهش تولید شده‌اند.
– برق: قیمت غیرواقعی برق باعث زیان شدید نیروگاه‌ها و افت سرمایه‌گذاری در انرژی تجدیدپذیر شده است.
مصرف‌کنندگان نیز از کیفیت خودروها ناراضی هستند و 73 درصد مردم از کیفیت خودرو ناراضی‌اند و 82 درصد قرعه‌کشی خودرو را ناعادلانه می‌دانند.
دکتر فریال مستوفی، عضو اتاق بازرگانی تهران، معتقد است که سیاست‌های دستوری نه تنها تولید را ضعیف می‌کند بلکه اعتماد عمومی را نیز نابود می‌کند.
پایان بازی با قیمت‌های دستوری؛ بازگشت به عقلانیت بازار
قیمت‌گذاری دستوری برخلاف نیت اولیه، به اقتصاد ایران صدمه زده است. راه نجات، بازگشت به مکانیزم‌های بازار، حمایت هدفمند، و رقابت‌پذیری واقعی است.