در ادامه سلسله مقالات پرطرفدار پدال به مقایسه دو جنگنده مشهور سوخو ۳۵ با اف ۳۵ می‌پردازیم. به نظر شما قابلیت‌های پنهان‌کاری F35 بر مانورپذیری Su35 برتری خواهد داشت؟


جنگ‌های مدرن که شامل عناصر مختلف از جمله سایبری است نیاز به جنگنده‌هایی با فناوری‌های پیشرفته را به منظور غلبه بر تهدیدات جدید ضروری کرده است. از سوی دیگر رقابت‌های ژئوپلیتیکی و تنش‌های موجود بین غرب و شرق باعث شده کشورها برای حفظ تعادل این دو جنگنده را به ناوگان خود اضافه نمایند. F35 در ناتو و سوخو ۳۵ در محور شرق نمادی از این رقابت به شمار می‌روند. از سوی دیگر تحولات منطقه‌ای همچون جنگ اوکراین نشان داده که جنگنده‌های پیشرفته می‌توانند برتری هوایی را تا حد زیادی تعیین نمایند. نهایتاً باید گفت کشورهای مختلف به دلیل ورود جنگنده‌های نسل ۴.۵ و ۵ به عرصه نبرد تحت‌فشار زیادی قرار دارند تا بتوانند ناوگان خود را به‌روز کنند.

بیشتر بخوانید:

سوخو ۳۵ که با نام کامل Sukhoi Su-35 شناخته می‌شود یک جنگنده چندمنظوره نسل ۴.۵ است که به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین هواپیماهای نظامی روسیه به شمار می‌رود. این هواپیما با طراحی بسیار مانورپذیر و سیستم‌های مدرن از خانواده سوخو ۲۷ تکامل یافته و هدف از توسعه آن برتری هوایی، حمله زمینی و مأموریت‌های چندمنظوره بوده است. کشورهای عضو ناتو این جنگنده را با نام مستعار فلنکر E یا سوپر فلنکر می‌شناسند، جنگنده‌ای که به دلیل قابلیت‌های خود در بازار جهانی موردتوجه قرار گرفته است.

از سوی دیگر باید به لاکهید مارتین F-35 لایتنینگ II به عنوان جنگنده چندمنظوره نسل پنجم اشاره کنیم که در حال حاضر به عنوان یکی از پیشرفته‌ترین هواپیماهای نظامی جهان شناخته می‌شود. این جنگنده با طراحی پنهان‌کار و قابلیت‌های چندمنظوره برای مأموریت‌های برتری هوایی، حمله زمینی، جنگ الکترونیک و جمع‌آوری اطلاعات طراحی شده و تولید آن نتیجه پروژه‌ای موسوم به برنامه مشترک جنگنده Joint Strike Fighter یا JSF است که با همکاری چندین کشور متحد آمریکا توسعه یافته و از سال ۲۰۰۶ وارد مرحله عملیاتی شده است.

فلسفه طراحی و نسل جنگنده‌ها: تفاوت‌های بنیادین

توسعه سوخو ۳۵ به دهه ۸۰ میلادی بازمی‌گردد یعنی زمانی که شوروی به دنبال ارتقا جنگنده سوخو ۲۷ بود. اولین پرواز آزمایشی نسخه ابتدایی این جنگنده در سال ۱۹۸۸ انجام شد. این مدل دارای بالچه‌های جلویی و رادار چندمنظوره بود؛ اما پس از فروپاشی شوروی نام این جنگنده به سوخو ۳۵ تغییر یافت. با اینکه مشکلات مالی باعث توقف چند ساله توسعه سوخو ۳۵ شده بود اما در سال ۲۰۰۳ شاهد مدرن سازی آن بودیم. اولین پرواز نسخه جدید سوخو ۳۵ در سال ۲۰۰۸ شد و یک سال بعد نیز تولید انبوه آن کلید خورد. نیروی هوایی روسیه قرارداد اولیه خرید ۴۸ فروند از آن را امضا کرد و در سال ۲۰۱۵ نیز کشور چین ۲۴ فروند از آن را در قراردادی ۲ میلیارد دلاری سفارش داد.

این جنگنده نسل ۴.۵ با وجود موتورهای بردار رانش مانورپذیری فوق‌العاده‌ای دارد و از رادار پیشرفته و قدرت تسلیحاتی بالا سود می‌برد. دیگر ویژگی سوخو ۳۵ را می‌توان در انعطاف‌پذیری برای انجام مأموریت‌های مختلف و همچنین دوام بالا دانست. از نظر سرعت و شعاع پروازی نیز سوخو ۳۵ حرف‌های زیادی برای گفتن دارد. چندین نسخه از سوخو ۳۵ تولید شده که شامل Su-35UB و Su-35S و Su-35BM هستند. نسخه پیشرفته با طراحی بازنگری شده از این جنگنده با نام داخلی T-10BM شناخته می‌شود.

• لاکهید مارتین F-35 لایتنینگ II

این جنگنده به عنوان نمادی از جنگنده‌های نسل ۵ شناخته می‌شود و توسعه آن نیز از دهه ۸۰ میلادی کلید خورده است. آژانس پروژه‌های تحقیقاتی پیشرفته دفاعی آمریکا (دارپا) به دنبال توسعه محصولی جدید برای جایگزینی جنگنده هریر بود هرچند در سال ۱۹۹۳ نام آن به جنگنده سبک و مقرون‌به‌صرفه مشترک CALF تغییر یافت. در این برنامه شرکت‌هایی همچون لاکهید، مک دانل داگلاس و بوئینگ شرکت داشتند. در سال ۱۹۹۴ بود که برنامه‌های مختلف این آژانس با یکدیگر ادغام شد تا نهایتاً یک طراحی مشترک برای نیروی هوایی، دریایی و تفنگداران دریایی آمریکا وجود داشته باشد. لاکهید مارتین و بوئینگ برای ساخت نمونه‌های اولیه این جنگنده انتخاب شدند و نهایتاً در ۱۵ دسامبر ۲۰۰۶ بود که اولین پرواز آزمایشی F-35 انجام شد و چند سال بعد شاهد تولید انبوه آن بودیم. این برنامه با مشارکت کشورهایی همچون بریتانیا، ایتالیا، هلند، کانادا، ترکیه، استرالیا، نروژ و دانمارک توسعه یافته و هزینه کل آن بیش از ۴۰ میلیارد دلار بوده است.

F-35 در سه نسخه اصلی با نام‌های F-35A و F-35B و F35C توسعه یافته است. نسخه A برای نیروی هوایی آمریکا و متحدانش توسعه یافته و ویژگی برخاست و نشست معمولی دارد. با وجود کابین خلبان سنتی و سیستم فرود چرخ‌دار، F-35A مناسب پایگاه‌های زمینی بوده و از سال ۲۰۱۶ عملیاتی شده است. مدل F-35B برای تفنگداران دریایی آمریکا طراحی شده و از قابلیت برخاست کوتاه و نشست عمودی سود می‌برد. نسخه موردبحث از سیستم لیفت فن بهره می‌برد. نهایتاً باید گفت نسخه F-35C برای نیروی دریایی آمریکا تولید شده و از بال‌های بزرگ‌تر و قلاب فرود روی ناوهای هواپیمابر سود می‌برد. این جنگنده تأکید زیادی روی پنهان‌کاری، شبکه‌سازی و جمع‌آوری اطلاعات دارد.

مقایسه ویژگی‌های کلیدی: سوخو ۳۵ در برابر اف ۳۵

قابلیت پنهان‌کاری: برتری بی چون و چرای F-35

پنهان‌کاری در جنگنده‌ها به طراحی و فناوری‌هایی اشاره دارد که باعث می‌شوند این هواپیماها از رادارها، حسگرهای مختلف و سیستم‌های شناسایی کشورهای مختلف به سختی تشخیص داده شوند. به همین منظور در جنگنده F-35 لایتنینگ II از مواد جذاب رادار استفاده شده و شکل آیرودینامیکی خاصی برای کاهش سطح مقطع راداری و کاهش امواج حرارتی و صوتی دارد. هدف اصلی پنهان‌کاری این جنگنده افزایش شانس موفقیت در مأموریت‌های مختلف و کاهش آسیب‌پذیری در برابر دفاع ضد هوایی است. از این نظر F-35 برتری کاملی نسبت به سوخو ۳۵ دارد چراکه جنگنده روسی در بخش طراحی آیرودینامیکی قافیه را به F35 می‌بازد و همچنین فاقد مواد پنهان‌کار پیشرفته در بدنه و ساختار خود است.

مانورپذیری و آیرودینامیک: چابکی سوخو ۳۵

مقایسه سوخو ۳۵ و اف ۳۵ نشان داده سوخو ۳۵ دارای ویژگی‌هایی برای مانورپذیری بالاست. مهم‌ترین نکته به موتورهای بردار رانش مربوط می‌شود که اجازه انجام حرکات پیچید از جمله مانور کبرا را می‌دهند. همچنین طراحی آیرودینامیک با بالچه‌های جلویی و بال‌های بزرگ باعث می‌شوند پایداری و کنترل این جنگنده در مانورهای شدید افزایش یابد. نکته دیگر به سیستم کنترل دیجیتال پرواز مربوط می‌شود که باعث شده خلبان واکنش‌های سریع و دقیقی داشته باشد. وزن بهینه و توزیع قدرت موتورها نیز روی مانورپذیری سوخو ۳۵ در سرعت‌های بالا تأثیر دارند. باید دقت داشت طراحی آیرودینامیک F-35 بیشتر روی بحث پنهان‌کاری تمرکز دارند نه مانورپذیری صرف و به همین خاطر در بحث مانورپذیری سوخو ۳۵ دست برتر را خواهد داشت.

موتور و عملکرد پروازی: قدرت و سرعت

سوخو ۳۵ از دو موتور توربوفن ساترن AL-41F1S با بردار رانش استفاده می‌کند. هرکدام از این موتورها ۸۶.۳ کیلو نیوتون بدون پس‌سوز و ۱۴۲.۲ کیلو نیوتون قدرت با پس‌سوز تولید می‌کنند. به لطف وجود چنین موتورهایی و با وزن خالی حدود ۱۸.۴ تن، سوخو ۵ حداکثر سرعت ماخ ۲.۲۵ (۲۳۹۰ کیلومتر در ساعت) دارد و برد عملیاتی آن بدون مخازن خارجی به ۱۵۸۰ کیلومتر می‌رسد اما با نصب مخازن خارجی برد آن به ۴۵۰۰ کیلومتر افزایش خواهد یافت.

در مقابل باید به لاکهید مارتین F-35 لایتنینگ II اشاره کنیم که تک موتور پرت اند ویتنی F135-PW-100 آن ۱۲۵ کیلو نیوتون بدون پس‌سوز و ۱۹۱ کیلو نیوتون نیروی رانش با پس‌سوز تولید می‌کند. با وزن حدود ۱۳.۲ تن، این جنگنده حداکثر سرعت ماخ ۱.۶ (۱۹۳۰ کیلومتر در ساعت) داشته و برد عملیاتی آن ۲۲۰۰ کیلومتر است اما با وجود سوخت‌گیری هوایی می‌تواند این برد را بیشتر کرد. همچنین سقف پروازی F35 نیز بیش از ۱۸ هزار متر اعلام شده است. با این تفاسیر می‌توان گفت سوخو ۳۵ از نظر قدرت خام موتور و انعطاف‌پذیری بردار رانش برتری دارد اما از سوی دیگر F-35 به خاطر کارایی و بهینه‌سازی برای پنهان‌کاری مصرف سوخت بهتری خواهد داشت.

همچنین در مقایسه سوخو ۳۵ و اف ۳۵ باید دانست جنگنده روسی با سقف پرواز ۱۸ هزار متر و برد حدود ۴۵۰۰ کیلومتری با مخازن خارجی در نبردهای نزدیک و مأموریت‌های بلندمدت برتری خواهد داشت. از سوی دیگر قابلیت پنهان‌کاری و حسگرهای پیشرفته F-35 باعث می‌شوند این جنگنده در مأموریت‌های نفوذی و آگاهی موقعیت و وضعیت مزیت داشته باشد. نهایتاً باید گفت سوخو ۳۵ در بحث مانورپذیری و سرعت برتر است اما F-35 با پنهان‌کاری و هماهنگی شبکه‌ای در مأموریت‌های مدرن پیشتاز خواهد بود.

اویونیک و سیستم‌های حسگر: مغز متفکر جنگنده‌ها

همگام‌سازی حسگرها و شبکه‌سازی F-35 از طریق سیستم‌های پیشرفته همچون DAS، EOTS و داده لینک صورت می‌گیرد تا اطلاعات لحظه‌ای از اطراف جمع‌آوری شده و با متحدان به اشتراک گذاشته شود. این قابلیت برای خلبان اهمیت زیادی دارد زیرا آگاهی وضعیتی کاملی را فراهم کرده و تصمیم‌گیری برای خلبان را سریع‌تر می‌سازد. چنین چیزی ریسک درگیری با تهدیدات ناشناخته را کم خواهد کرد. سوخو ۳۵ نیز سیستم‌های حسگری مثل رادار Irbis-E و جنگ الکترونیک را داراست اما همگام‌سازی شبکه‌ای آن به پیچیدگی F-35 نیست و بیشتر روی داده‌های مستقل تمرکز دارد نه اشتراک‌گذاری گسترده با متحدان.

تسلیحات و قابلیت حمل بار: قدرت تهاجمی

F-35 دارای نقاط سخت خارجی و محفظه‌های داخلی برای حمل تسلیحات است. چنین طرحی باعث حفظ قابلیت پنهان‌کاری این جنگنده می‌شود. جنگنده نسل پنجم آمریکا تا ۳۷۰۰ کیلوگرم سلاح شامل موشک‌های AIM-9 و AIM-120 و بمب‌های هدایت‌شونده لیزری و JDAM را حمل می‌کند. سوخو ۳۵ نیز ظرفیت حمل تسلیحات خارجی گسترده‌ای را دارد و انواع موشک‌های هوا به هوا و هوا به سطح روسی از جمله موشک‌های R-27 و R-77 و بمب‌های هدایت‌شونده KAB-500 و موشک‌های ضد کشتی Kh-31 را با حداکثر وزن ۸ تن حمل می‌کند.

صرفه اقتصادی و هزینه‌های عملیاتی: یک فاکتور مهم

در ادامه مقاله مقایسه سوخو ۳۵ و اف ۳۵به یک بخش حساس می پردازیم. از نظر قیمت خرید باید گفت هزینه هر فروند سوخو ۳۵ بین ۸۰ تا ۱۰۰ میلیون دلار است که آن را به گزینه‌ای نسبتاً مقرون‌به‌صرفه نسبت به رقبای غربی تبدیل می‌کند؛ اما هزینه خرید هر فروند F-35 بسته به نسخه تولیدی بین ۷۸ تا ۱۰۰ میلیون دلار خواهد بود هرچند هزینه کل برنامه شامل توسعه آن تا سال ۲۰۷۰ به بیش از ۱.۷ تریلیون دلار می‌رسد. در بحث هزینه‌های نگهداری باید گفت سوخو ۳۵ هزینه نگهداری پایین‌تری دارد و هر ساعت پرواز آن تقریباً ۲۰ تا ۲۵ هزار دلار هزینه خواهد داشت اما این رقم برای F-35 به حدود ۳۰ تا ۴۰ هزار دلار می‌رسد که علت آن پیچیدگی نرم‌افزاری و نیاز به پشتیبانی مداوم لاکهید مارتین است.

در بحث مقایسه سوخو ۳۵ و اف ۳۵ از نظر ساعت پروازی، عمر موتورهای سوخو ۳۵ حدود ۴ هزار ساعت اعلام شده ولی این رقم برای F-35 حدود ۶ تا ۸ هزار ساعت است. با اینکه جنگنده آمریکایی در بحث دوام موتور برتری دارد اما در مقابل سوخو ۳۵ از برد بیشتری سود می‌برد و انعطاف‌پذیری بهتری در مأموریت‌های طولانی‌تر دارد؛ اما از نظر زنجیره تأمین این F-35 است که به خاطر زنجیره تأمین جهانی و همکاری با ۱۵ کشور عملکرد بهتری دارد. سوخو ۳۵ از زنجیره تأمین منحصر به روسیه برخوردار است و بنابراین با تحریم‌های موجود به مشکل برمی‌خورد. نهایتاً باید به پیچیدگی لجستیکی اشاره کنیم که سوخو ۳۵ با طراحی ساده‌تر و تمرکز روی مانورپذیری پیچیدگی کمتری دارد هرچند نیاز به آموزش مخصوص خلبان‌ها و نگهداری موتورهای بردار رانش حس می‌شود. F-35 به خاطر پنهان‌کاری و حسگرها و نرم‌افزارهای پیشرفته خود فرایند لجستیک و تعمیرات بسیار پیچیده‌تری خواهد داشت.

مقایسه در سناریوهای نبرد واقعی: کدام برتری دارد؟

• نبرد فراتر از برد دید

در این نوع نبرد، F-35 با رادار AESA AN/APG-81 و موشک‌های برد بلند مثل AIM-120D (برد ۱۸۰ کیلومتر) برتری دارد. ویژگی پنهان‌کاری این جنگنده باعث می‌شود قبل از تشخیص توسط دشمن حمله کند و حسگرهای پیشرفته مانند DAS اطلاعات هدف را از راه دور تأمین نمایند. با اینکه سوخو ۳۵ از رادار Irbis-E (PESA با برد ۴۰۰ کیلومتر و موشک‌های R-77-1 (برد ۱۱۰ کیلومتر) سود می‌برد، ولی عدم پنهان‌کاری باعث می‌شود زودتر توسط F-35 شناسایی شود. به این ترتیب در نبرد فراتر از برد دید F-35 به دلیل پنهان‌کاری و هماهنگی شبکه‌ای دست برتر را دارد.

• نبرد در برد دید

F-35 مانورپذیری متوسطی دارد و بدون بردار رانش در نبردهای نزدیک ضعیف‌تر عمل می‌کند، ولی حسگر کلاه‌خود (HMDS) و موشک‌های کوتاه برد AIM-9X خلبان را حمایت می‌کنند. سوخو ۳۵ با موتورهای بردار رانش AL-41F1S و حرکاتی مانند کبرا، در نبرد در برد دید فوق‌العاده چابک بوده و موشک R-73 (برد ۴۰ کیلومتر) آن دقت بالایی دارد. در این سناریو برتری با سوخو ۳۵ است زیرا مانورپذیری بالا و تجربه طراحی نبرد نزدیک را دارد.

• مأموریت‌های تهاجم زمینی

F-35 با بمب‌های هدایت‌شونده دقیق مانند JDAM و سیستم EOTS برای هدف‌گیری، در مأموریت‌های نفوذی و پنهان‌کاری برتری دارد. اتصال شبکه‌ای نیز هماهنگی با نیروهای زمینی را بهتر می‌سازد. سوخو ۳۵ ظرفیت حمل ۸,۰۰۰ کیلوگرم سلاح (مثل KAB-500) و رادار را دارد، ولی عدم پنهان‌کاری آن در مناطقی با دفاع ضد هوایی متراکم خطرناک خواهد بود. در این بخش برتری با F-35 است.

• مأموریت‌های دفاع هوایی

قابلیت پنهان‌کاری و آگاهی وضعیتی بالا باعث می‌شود F-35 برای دفاع هوایی در مناطق حساس (مثل ناوگان ناتو) ایده‌آل باشد، ولی این جنگنده نیاز به پشتیبانی مداوم دارد. سوخو ۳۵ با برد بالا (۴,۵۰۰ کیلومتر با مخازن) و قدرت مانور زیاد گزینه‌ای مطلوب برای دفاع از حریم هوایی کشور بزرگی مثل روسیه است هرچند نبود قابلیت پنهان‌کاری در آن محدودیت‌هایی ایجاد می‌کند. F-35 در دفاع هوایی مدرن برتری دارد، ولی سوخو ۳۵ برای سناریوهای سنتی و برد بلند مزیت رقابتی خود را حفظ می‌کند.

چالش‌ها و نقاط ضعف: دیدگاه متعادل

در ادامه مقاله مقایسه سوخو ۳۵ و اف ۳۵ به مهم‌ترین چالش‌ها و نقاط ضعف F-35 لایتنینگ II یعنی هزینه بالای توسعه و نگهداری، تأخیرها و مشکلات نرم‌افزاری و تحت تأثیر قرار گرفتن قابلیت اطمینان در نسخه‌های اولیه، مانورپذیری محدود در مقایسه با جنگنده‌های دیگر و وابستگی مداوم به پشتیبانی لاکهید مارتین می‌رسیم. در مقابل باید گفت سوخو ۳۵ نیز نقاط ضعف و مشکلاتی همچون عدم پنهان‌کاری مؤثر، وابستگی به سیستم‌های قدیمی‌تر در مقایسه با جنگنده‌های نسل ۵ و عملکرد محدودتر در سناریوهای نبرد فراتر از برد دید دارد.

چشم‌انداز آینده و توسعه: تکامل جنگنده‌ها

سوخو ۳۵ در نیروی هوایی کشورهایی همچون روسیه و چین یکی از نقش‌های اصلی در دفاع و برتری هوایی را دارد و برنامه‌هایی برای ارتقای رادار و تسلیحات آن وجود دارد هرچند وضع تحریم‌ها محدودیت‌هایی را ایجاد نموده است. F-35 به عنوان جنگنده چندمنظوره در ناوگان نیروی هوایی آمریکا و متحدانش بکار گرفته می‌شود و برنامه‌هایی برای ارتقای موتور و نصب موشک‌های جدید تا سال ۲۰۳۰ روی آن وجود دارد. روسیه و چین بر روی ادغام هوش مصنوعی و موشک‌های دور برد روی سوخو ۳۵ کار می‌کنند در صورتی که هدف آمریکا تمرکز روی کاهش هزینه‌های F-35 است. با اینکه برنامه‌هایی برای توسعه محصولات جدید وجود دارد اما هر دو جنگنده تا سال ۲۰۴۰ نقشی کلیدی در نیروی هوایی کشورهای سازنده ایفا خواهند کرد.

نتیجه‌گیری: انتخاب بر اساس نیاز و استراتژی

مقایسه سوخو ۳۵ و اف ۳۵ نشان می‌دهد که جنگنده روسی از مانورپذیری بالا، قدرت تسلیحاتی قابل‌توجه و هزینه‌های مقرون‌به‌صرفه تر برخوردار است اما در زمینه پنهان‌کاری از رقیب خود عقب می‌ماند و از برخی مشکلات نرم‌افزاری و وابستگی به قطعات تولید روسیه رنج می‌برد. در مقابل باید گفت F35 یک جنگنده پنهان‌کار با حسگرهای پیشرفته و شبکه‌سازی قوی است اما هزینه بالا، مانورپذیری محدود و پیچیدگی‌های لجستیکی جزو نقاط ضعف آن به شمار می‌رود.

تحلیل‌های مختلف نشان می‌دهد F-35 برای کشورهایی که در ائتلاف ناتو قرار دارند و استراتژی خود را بر پنهان‌کاری و هماهنگی شبکه‌ای متمرکز کرده‌اند گزینه بهتری خواهد بود. سوخو ۳۵ برای کشورهایی همچون روسیه، چین و هند که بر دفاع هوایی سنتی، مانورپذیری و هزینه کمتر همچون محافظت از حریم هوایی وسیع تکیه دارند گزینه مناسب‌تری است. انتخاب نهایی هر کشور به بودجه، زیرساخت و تهدیدات خاص آن بستگی دارد.

سؤالات متداول درباره سوخو ۳۵ و اف ۳۵

• آیا سوخو ۳۵ می‌تواند F-35 را شکست دهد؟

در برخی سناریوهای نبرد همچون نبرد در برد دید برتری با سوخو ۳۵ خواهد بود.

• کدام جنگنده گران‌تر است؟

بسته به مشخصات تولیدی و هزینه‌های توسعه، به نظر می‌رسد F-35 لایتنینگ II هزینه ساخت و قیمت نهایی بیشتری دارد.

• سوخو ۳۵ و F-35 نسل چندم هستند؟

سوخو ۳۵ جنگنده نسل ۴.۵ و F-35 از نوع جنگنده نسل ۵ به شمار می‌رود.

• کشورهای دارنده سوخو ۳۵ کدامند؟

روسیه، چین و بر اساس ادعای برخی منابع خبری ایران از جمله کشورهای دارنده سوخو ۳۵ به شمار می‌روند.

• کشورهای دارنده F-35 کدامند؟

آمریکا، بریتانیا، ژاپن و کره جنوبی از جمله کشورهایی هستند که از F-35 در نیروی هوایی خود استفاده می‌کنند.

در جدول زیر مقایسه سوخو ۳۵ و اف ۳۵ در بخش های کلیدی را مشاهده می کنید.