بیماری‌های ویروسی یکی از چالش‌های مهم در علوم پزشکی و بهداشت عمومی جهانی هستند. از بین این بیماری‌ها، عفونت‌های ویروس هرپس (Herpes) به‌عنوان یکی از شایع‌ترین عفونت‌های ویروسی شناخته می‌شوند. برای مبارزه با ویروس هرپس، داروی آسیکلوویر به‌عنوان یکی از ابزارهای مؤثر در تسکین علائم و درمان این عفونت‌ها مطرح شده است. آسیکلوویر یک داروی ضدویروسی است که درمان موثری برای بیماران مبتلا به ویروس هرپس ارائه می‌دهد. همچنین این دارو با مکانیسم عمل خود برای انواع بیماری‌های ویروسی دارای کاربرد است. در ادامه به بررسی مکانیسم عمل، اشکال دارویی، موارد مصرف، موارد احتیاط و منع مصرف داروی Aciclovir خواهیم پرداخت.
آنچه در این مقاله می خوانیم
اشکال دارویی آسیکلوویر
داروی آسیکلوویر در اشکال دارویی قرص، پودر آماده تزریق، کرم موضعی، ویال، پودر برای تهیه سوسپانسیون خوراکی، پودر برای تزریق و… عرضه می‌شود. داروهای هم گروه آن شامل ادفوویر، سیدوفوویر، فامسیکلوویر، گان سیکلوویر، ریباویرین، والاسیکلوویر، والگان سیکلوویر، انتکاویر، تلبیوودین و… می‌باشد.
موارد مصرف داروی آسیکلوویر
آسیکلوویر (Aciclovir) برای کاهش درد و تسریع بهبود زخم‌ها یا تاول‌ها در افرادی که آبله مرغان، هرپس زوستر (زونا؛ بثوراتی که می‌تواند در افرادی که در گذشته آبله مرغان داشته‌اند، ایجاد شود) و برای اولین بار یا تکرار، استفاده می‌شود. این دارو همچنین گاهی اوقات برای جلوگیری از شیوع تبخال تناسلی در افرادی که به این ویروس آلوده هستند، کاربرد دارد. آسیکلوویر در دسته‌ای از داروهای ضد ویروسی به نام آنالوگ‌های نوکلئوزیدی مصنوعی قرار دارد که با جلوگیری از انتشار ویروس تبخال در بدن عمل می‌کند. این دارو تبخال تناسلی را درمان نمی‌کند، اما از انتشار تبخال تناسلی به افراد دیگر جلوگیری خواهد کرد.
آثار فارماکولوژیک و مکانیسم اثر داروی Aciclovir
آسیکلوویر ساخت DNA ویروس را مهار می‌کند. این عمل از طریق تبدیل آسیکلوویربه آسیکلوویر تری فسفات و تداخل با آنزیم DNA پلیمراز ویروس صورت می‌گیرد. این دارو دارای جذب خوراکی 15 الی 30 درصدی است و به مقدار وسیع در مایعات و بافت‌های بدن منتشر می‌شود. متابولیسم این دارو در کبد بوده و به طور عمده از طریق کلیه دفع می‌شود. آسیکلوویر چشمی نیز با سرعت بالایی از طریق بافت پوششی قرنیه و بافت سطحی چشم جذب می‌شود. پس از مصرف این دارو در چشم مقدار آن در خون قابل اندازه گيری نيست ولی ممكن است درمان در مقادير بسيار ناچيز در ادرار يافت شود.
مقدار مصرف داروی Aciclovir
آسیکلوویر به صورت قرص، کپسول و سوسپانسیون (مایع) برای مصرف خوراکی عرضه می‌شود. همچنین به عنوان یک قرص باکال با رهش تاخیری برای استفاده در لثه بالایی دهان استفاده می‌شود. قرص‌ها، کپسول‌ها و سوسپانسیون معمولاً با یا بدون غذا دو تا پنج بار در روز به مدت 5 تا 10 روز مصرف می‌شوند که در اسرع وقت پس از شروع علائم باید مصرف شوند. هنگامی که آسیکلوویر برای جلوگیری از شیوع تبخال تناسلی تجویز شود، معمولاً دو تا پنج بار در روز تا 12 ماه مصرف خواهد شد.
زمان مصرف آسیکلوویر
داروی آسیکلوویر را هر روز در زمان مشخص که پزشک در نسخه تعیین کرده است، مصرف کنید. قبل از مصرف، اطلاعات دارویی موجود بر روی بسته‌بندی دارو را با دقت بررسی کنید و موارد احتیاط و منع مصرف دارو را رعایت کنید. قرص این دارو را به صورت کامل قورت دهید و از جویدن، له کردن، مکیدن یا قورت دادن قرص‌های باکال تاخیری خودداری کنید. در صورت خشکی دهان هنگام استفاده از قرص‌های باکال تاخیری، مایعات زیادی بنوشید.
موارد احتیاط
قبل از مصرف داروی آسیکلوویر (Aciclovir)، اگر به آن (یا والاسیکلوویر) یا سایر ترکیبات موجود در آن حساسیت دارید، از مصرف خودداری کنید. این دارو ممکن است حاوی مواد غیرفعالی باشد که می‌تواند باعث واکنش‌های آلرژیک یا مشکلات دیگر شود. افراد مسن نسبت به عوارض جانبی این دارو، به ویژه مشکلات کلیوی (تغییر مقدار ادرار، درد پشت یا پهلو)، سرگیجه، خواب آلودگی، و تغییرات روحی و روانی (مانند گیجی، توهم، از دست دادن هوشیاری) و… می توانند حساس‌تر باشند. افراد مسن یا بزرگسالانی که دارای سوابق پزشکی خاص می‌باشند، با پزشک در رابطه با خطرات استفاده از این دارو مشورت کنند.
- اگر به آسیکلوویر، والاسیکلوویر (والترکس) یا هر داروی دیگر، پروتئین شیر یا هر یک از مواد تشکیل دهنده داروهای آسیکلوویر حساسیت دارید، به پزشک و داروساز خود اطلاع دهید.
- اگر احتمال کم آبی بدن شما در اثر یک بیماری یا فعالیت اخیر وجود دارد، یا اگر مشکلی در سیستم ایمنی خود داشته‌اید، به پزشک خود اطلاع دهید. برخی از این مشکلات شامل عفونت ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV)؛ سندرم نقص ایمنی اکتسابی (ایدز)؛ یا بیماری کلیوی می‌باشد.
- اگر باردار یا قصد بارداری دارید یا در حال شیردهی هستید به پزشک خود اطلاع دهید. اگر در حین مصرف آسیکلوویر باردار شدید، مصرف دارو را قطع و به پزشک اطلاع دهید.
- اگر از آسیکلوویر برای درمان تبخال تناسلی استفاده می‌کنید، باید بدانید که تبخال تناسلی می‌تواند از طریق تماس جنسی منتقل شود، حتی اگر تاول یا علائم دیگر نداشته باشید. با پزشک خود در مورد راه‌های جلوگیری از گسترش تبخال تناسلی و اینکه آیا شریک زندگی شما باید تحت درمان قرار گیرند، صحبت کنید.
- در صورتی که در حال استفاده از داروهای آمفوتریسین، آنتی بیوتیک‌های آمینوگلیکوزید مانند آمیکاسین (آمیکین)، جنتامایسین (گارامایسین)، کانامایسین (کانترکس)، نئومایسین (Nes-RX، Neo-Fradin)، پارامومایسین (Humatin)، استرپتومایسین و توبرامایسین (Tobi، Nebcin). آسپرین و سایر داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن می‌باشید، با پزشک در رابطه با تداخلات دارویی آن مشورت کنید.
- داروهایی برای درمان HIV یا ایدز مانند زیدوودین (رتروویر، AZT)؛ پنتامیدین (NebuPent)؛ پروبنسید (Benemid)؛ سولفونامیدها مانند سولفامتوکسازول و تری متوپریم (Bactrim)؛ تاکرولیموس (Prograf)؛ و وانکومایسین بسیاری از داروهای دیگر نیز ممکن است با آسیکلوویر تداخل داشته باشند، بنابراین حتماً در مورد تمام داروهایی که مصرف می‌کنید، حتی داروهایی که در این لیست وجود ندارند، با پزشک خود مشورت کنید.
- در صورت فراموشی یک دوز، به محض یاددآوری دوز خود را مصرف کنید. اگر دوز مصرفی فراموش شده نزدیک به نوبت بعدی شما است، دوز را فراموش کنید و دارو را طبق نسخه پزشک ادامه دهید. هرگز برای جبران دوز فراموش شده خود، یک نوبت دارو را دو بار استفاده نکنید. این کار سرعت بهبودی شما را افزایش نداده و تنها سبب عوارض خواهد شد.
موارد منع مصرف آسیکلوویر
- حساسیت به این دارو یا ترکیبات موجود در آن
- بیماری کلیوی
- مشکلات سیستم عصبی
- بارداری ( با مشورت پزشک)
- ابتلا به بیماری دهیدراسیون (کم شدن آب بدن)
- شیردهی (با مشورت پزشک)
- سیستم ایمنی ضعیف (ناشی از بیماری یا به دلیل استفاده از برخی داروها)
عوارض جانبی داروی آسیکلوویر (Aciclovir)
ناراحتی معده، استفراغ، اسهال، سرگیجه، خستگی، تحریک، درد به خصوص در مفاصل، ریزش مو، تغییرات در بینایی و… برخی از عوارض جانبی داروی آسیکلوویر (Aciclovir) می‌باشد. اگر هر یک از این اثرات ماندگار یا بدتر شد، فوراً به پزشک یا داروساز خود اطلاع دهید. در صورت داشتن هرگونه عارضه جانبی جدی از جمله سرگیجه، خواب آلودگی، علائم مشکلات کلیوی (مانند تغییر در مقدار ادرار، درد غیرمعمول پشت یا پهلو)، تغییرات روانی و خلقتی (مانند بی‌قراری، گیجی، توهم)، حرکت لرزان، خستگی غیرعادی، ضربان قلب سریع، کبودی یا خونریزی آسان، تب، ادرار خونی یا تیره، درد شدید معده و شکم، زردی چشم و… مصرف دارو را قطع کرده و به پزشک اطلاع دهید.
- ناراحتی معده
- استفراغ
- اسهال
- سرگیجه
- خستگی
- تحریک
- درد به خصوص در مفاصل
- ریزش مو
- تغییرات در بینایی
تداخل دارویی آسیکلوویر
تداخلات دارویی ممکن است نحوه عملکرد داروهای شما را تغییر یا خطر عوارض جانبی جدی را افزایش دهد. قبل از مصرف هرگونه دارو لیستی از محصولات شیمیایی و گیاهی مورد استفاده خود تهیه کرده و در زمان مراجعه به پزشک نشان دهید. در صورت مصرف داروهای بوپروپیون، دی کلرفنامید، امتریسیتابین، فکسینیدازول، فوسکارنت، لفلونوماید، نیتیسینون، تنوفوویر آلافنامید، تری فلونوماید و… با پزشک در رابطه با تداخلات دارویی آن مشورت کنید. زنان باردار و افراد مسن نسبت به دیگر بیماران، بیشتر در معرض عوارض جانبی و تداخلات دارویی می‌باشند.
- تداخلات رده X (پرهیز): کلادریبین، فوسکارنت، واکسن آبله مرغان، واکسن زونا (زنده یا ضعیف شده)
- کاهش اثرات داروها توسط آسیکلوویر: کلادریبین، تالیموژن لاهرپارپوک، واکسن آبله مرغان، واکسن زونا (زنده یا ضعیف شده)
- افزایش اثرات داروها توسط آسیکلوویر: کلوزاپین، مایکوفنولات، محصولات تنوفوویر، مشتقات تئوفیلین، تیزانیدین، زیدوودین
مصرف داروی آسیکلوویر (Aciclovir) در دوران بارداری و شیردهی
داروی آسکلوویر (Aciclovir) در گروه B از نظر خطر در دوران بارداری قرار دارد. در مطالعات حیوانی این دارو هیچ شواهدی مبنی بر خطرات استفاده از آن بر روی جنین یا مادر مشاهده نشده است. همچنین مطالعات انسانی خاصی در این زمینه در دسترس نیست. آسیکلوویر از قرص‌ها یا مایعات به مقدار بسیار کم وارد شیر مادر می‌شود و بعید است که عوارض جانبی خاصی در کودک شما ایجاد کند. در دوران شیردهی نیز می‌توانید از کرم یا پماد چشمی این دارو استفاده کنید. همچنین این احتمال وجود دارد که فقط مقادیر اندکی وارد شیر مادر شود که انتظار نمی‌رود مشکلی در کودک شما ایجاد کند.
شرایط نگهداری داروی Aciclovir
شرایط نگهداری داروی آسیکلوویر بسته به اشکال دارویی آن متفاوت می‌باشد، با این حال، بیشتر داروهای آن باید در دمای اتاق و دور از نور نگهداری شود. همچنین تمام داروها را از دید و دسترس کودکان دور نگه دارید، زیرا بسیاری از اشکال دارویی (مانند قرص‌های هفتگی و قطره‌های چشمی، کرم‌ها، چسب‌ها و استنشاق‌ها) در برابر کودک مقاوم نیستند و کودکان خردسال می‌توانند آن‌ها را به راحتی باز کنند. داروهای غیر ضروری باید به روش‌های خاصی دور ریخته شوند تا اطمینان حاصل شود که حیوانات خانگی، کودکان و سایر افراد نمی‌توانند آن‌ها را مصرف کنند.
کلام آخر در مورد داروی آسیکلوویر
همان طور که در این مقاله از مجله داروخانه آنلاین مثبت سبز ذکر شد، نتایج تحقیقات نشان می‌دهند که آسیکلوویر به عنوان یک ضدویروس بسیار مؤثر عمل می‌کند و می‌تواند به تسکین علائم، کاهش مدت زمان بروز عفونت و بهبود عمومی بیماران کمک کند. همچنین، از آنجایی که ویروس هرپس ممکن است باعث عوارض جانبی و تبعات جدی شود، درمان به موقع با این دارو می‌تواند از عوارض این بیماری جلوگیری کند. با توجه به اهمیت این دارو در مقابله با عفونت‌های ویروسی هرپس و اثربخشی اثبات‌شده آن، توصیه می‌شود که افراد مبتلا به این نوع عفونت‌ها به همراه مشورت پزشکی از آسیکلوویر استفاده کنند.